1. Như thường lệ, Tết cổ truyền 2025, gia đình Liên - vốn làm hàng gia công cho các xưởng may tại TP.HCM - trở về quê ăn Tết. Nhưng khác với mọi năm, lần này, họ về và sẽ không quay lại.
“Quê mình giờ cũng khá rồi, khu công nghiệp mọc lên nhiều. Ở nhà còn có vườn rau, thả vài con gà, lúc túng thiếu cũng có cái ăn. Hai năm nay, tụi em cố gồng chi phí, cố bám trụ ở thành phố nhưng không nổi” - Liên nói khi tôi thắc mắc: “Về quê lấy gì sống?”.
Tôi không rõ những khó khăn mà Liên đã trải qua sau đại dịch Covid-19, nhưng trước đó, vợ chồng cô có đến 10 máy may, lúc cao điểm thuê gần hai chục thợ làm việc. Sau này, mỗi lần ghé qua, tôi lại thấy nhà vắng hơn: từ 10 máy may giảm xuống 5, rồi chỉ còn lại 2 máy để vợ chồng Liên tự làm.
Ngành may mặc thiếu đơn hàng, hoặc đơn hàng giảm mạnh, khiến các cơ sở gia công như nhà Liên lâm vào bế tắc. Có lúc, cả hai vợ chồng phải xếp máy vào kho, xin đi làm công nhân. Nhưng dù làm quần quật, lương cơ bản của cả hai cũng chỉ đủ trả tiền trọ, điện nước và những chi phí thiết yếu. Giấc mơ sở hữu một mái nhà ở TP.HCM dần trở nên viển vông.
Quyết định rời TP.HCM đối với Liên không dễ dàng. Nhiều lần, cô tự hỏi: Liệu mình đã cố hết sức chưa? Nhưng rồi, tấm gương từ em chồng - người đã về quê làm công nhân hai tháng trước - đã thuyết phục cô. Dù lương không cao, em chồng vẫn tiết kiệm được chút đỉnh. “Bỏ heo” cuối tháng trở thành điều mà người chị ở lại thành phố đã lâu rồi không thể làm được.
Liên không phải là trường hợp hiếm hoi. Hàng trăm nghìn lao động di cư từ khắp các tỉnh, thành phố đã góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế TP.HCM qua nhiều thập kỷ, nhưng gần đây họ đang rời đi, hoặc trong hành trình di cư không chọn TP.HCM là điểm đến lý tưởng. Với họ, thành phố này từng là nơi gửi gắm giấc mơ, nhưng giờ đây lại là nơi khiến họ dần trở nên kiệt quệ.
Lâm, một thanh niên miền Trung, là một ví dụ khác. Ba năm trước, Lâm đến với TP.HCM cùng giấc mơ về một cuộc sống tươi đẹp. Ban đầu, cậu choáng ngợp trước những con đường tấp nập, những tòa nhà cao vút - biểu tượng của sự phát triển.
“Chỉ cần chăm chỉ làm việc, mình sẽ mua được nhà”, Lâm từng tin như vậy.
Nhưng, thực tế phũ phàng hơn cậu tưởng tượng. Giá nhà trọ, tiền điện nước, chi phí ăn uống tăng chóng mặt. Lâm phải làm hai công việc cùng lúc: Ban ngày làm thợ điện, ban đêm giao hàng. Đêm về, cậu ngồi dưới thành giường, tính toán lại từng đồng tiền, nhưng vẫn không sao thấy đủ.
“Mỗi ngày là một cuộc chiến. Dù có cố gắng thế nào, em cũng không thể dư dả được nên đang tính đến việc tìm miền đất hứa khác”, Lâm tâm sự.
Ông Phạm Chánh Trung, Chi cục trưởng Chi cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình TP.HCM cho biết, bắt đầu từ năm 2021, sau đại dịch Covid-19, lần đầu tiên TP.HCM chứng kiến số lượng suy giảm về người nhập cư.
Năm 2023, tỷ lệ tăng dân số cơ học chỉ đạt 0,67%, thấp hơn tỷ lệ tăng dân số tự nhiên (0,74%). Trong khi trước đó, như năm 2020, tỷ lệ này đạt 1,7%, Thành phố mỗi năm đón thêm 170.000 - 180.000 dân nhập cư. Đến năm 2023, con số này giảm mạnh, chỉ còn khoảng 65.000 người.
“Lần đầu tiên, TP.HCM không còn là điểm đến lý tưởng của người lao động nhập cư”, ông Trung nhận xét.
2. Những ngày cuối năm Giáp Thìn, tôi cùng Triệu - một người bạn thời trung học - có dịp ngồi ngắm đường phố. Cuộc trò chuyện đang vui bỗng dưng trầm xuống khi cậu ấy buông câu nói: “TP.HCM không có căn hộ chung cư nào dưới 1 tỷ đồng nhỉ”.
Cách đây hơn 5 năm, khi rời quê đến TP.HCM lập nghiệp, Triệu từng nghĩ nơi đây là sẽ mang lại nhiều cơ hội để tạo lập cuộc sống lý tưởng. Sau chừng ấy năm nỗ lực làm việc, Triệu dành dụm được một khoản tài chính mà ở quê phải tích cóp cả đời. Vậy nhưng, nhiều tháng nay, hai vợ chồng đi xem nhà mà chưa chốt được căn nào, bởi giá quá cao so với khoản tích lũy. Giấc mơ có nhà riêng để an cư lâu dài tại TP.HCM vì thế phải lùi lại khá xa.
Câu nói trên của Triệu, tôi hiểu, đó là sự tiếc nuối, không phải một câu hỏi.
Ai cũng hiểu, mọi lĩnh vực kinh doanh đều thuận theo quy luật cung cầu thị trường và điểm cân bằng của cung cầu chính là giá cả. Thế mà, phân khúc nhà ở bình dân (giá dưới 25 triệu đồng/m2, tương ứng với 1,2 tỷ đồng/căn 50 m2) đã hoàn toàn biến mất khỏi thị trường TP.HCM từ 3 năm nay. Những dự án có giá vừa túi tiền cũng dần biến mất khỏi thị trường.
Ban đầu, khi đặt chân đến TP.HCM, mục tiêu lớn nhất của mọi người là tìm một công việc ổn định và theo thời gian, giấc mơ an cư nhen nhóm trong lòng họ. Nhưng rồi, giá nhà tăng nhanh, trong khi thu nhập những năm gần đây có xu hướng giảm, nên sức hấp dẫn của miền đất hứa giảm dần. Không chỉ bởi giấc mơ an cư ngày một xa vời, mà còn bởi chi phí sinh hoạt tại Thành phố ngày càng tăng cao, thuộc tốp đầu cả nước. Giá thuê nhà trọ, thực phẩm, dịch vụ thiết yếu đều trở thành gánh nặng. Áp lực công việc, môi trường sống chật chội và những hệ lụy của đô thị hóa nhanh chóng góp phần làm giảm sức hút của Thành phố.
Trong khi đó, nhiều tỉnh, thành phố khác đang dần vươn lên, tạo ra những cơ hội mới. Các khu công nghiệp, nhà máy mọc lên khắp nơi cùng với chính sách đầu tư hạ tầng và thu hút lao động đã giúp nhiều người lựa chọn quê nhà để bắt đầu lại. Ở đó, họ có thể làm việc gần gia đình, giảm bớt gánh nặng di chuyển và chi phí sinh hoạt.
3. TP.HCM vẫn sẽ là nơi nuôi dưỡng những giấc mơ, nhưng không còn là điểm đến duy nhất. Với những người như Liên, Lâm, hay Triệu, sự lựa chọn giờ đây không còn nằm ở việc cố bám trụ Thành phố, mà là tìm kiếm một tương lai bền vững hơn, dù ở bất kỳ đâu.
Trong cuộc trao đổi gần đây với người viết, Chủ tịch UBND TP.HCM Phan Văn Mãi cho rằng, Thành phố là điểm đến hấp dẫn đối với người lao động từ các địa phương khác, trong khi quỹ đất và hạ tầng chưa phát triển tương thích, vô hình trung gây áp lực lên hạ tầng đô thị và dịch vụ xã hội. Giá nhà đất tăng cao khiến nhiều người dân, đặc biệt là người lao động nhập cư, gặp khó khăn trong việc tiếp cận nhà ở, cùng với đó là các loại hình dịch vụ xã hội, văn hóa, tinh thần.
Theo ông Mãi, chất lượng cuộc sống người dân, mức độ hạnh phúc là một trong những thước đo quan trọng đối với Thành phố trong giai đoạn kế tiếp. Do vậy, Thành phố sẽ tập trung hoàn thiện hệ thống an sinh xã hội, nâng cao chất lượng dịch vụ công, đẩy mạnh các hoạt động xây dựng đời sống văn hóa, tinh thần cho người dân. Chất lượng dịch vụ y tế cũng sẽ nâng cao, khắc phục tình trạng quá tải tại các bệnh viện, đảm bảo mọi người dân được quản lý, theo dõi và chăm sóc sức khỏe, tiếp cận các dịch vụ y tế kỹ thuật chuyên sâu. Đồng thời, nâng cấp cơ sở vật chất đạt chuẩn quốc gia và quốc tế, nâng cao chất lượng hoạt động thể dục thể thao…
Rõ ràng, TP.HCM đang nỗ lực để tái định hình, không chỉ là nơi phồn hoa, sôi động, mà còn là một không gian sống bền vững, văn minh và nghĩa tình. Thành phố vẫn giữ trong mình những giá trị đặc biệt - sự đa dạng văn hóa, tinh thần phóng khoáng và năng động - vốn đã là bản sắc suốt nhiều thập kỷ.
Nếu nghĩ tích cực hơn, việc số lượng người nhập cư giảm không chỉ là thách thức, mà còn là cơ hội để TP.HCM nhìn lại và điều chỉnh chiến lược phát triển. Đây có thể là bước chuyển mình, giúp Thành phố trở thành miền đất hứa bền vững hơn - không chỉ dành cho những ai khát khao chinh phục, mà còn cho những người tìm kiếm sự gắn bó lâu dài.
