Theo dự báo của Bảo hiểm Xã hội (BHXH) Việt Nam, với tình hình thu - chi cũng như mức nợ đọng BHXH hiện nay, đến năm 2024, Quỹ BHXH của nước ta có nguy cơ mất cân đối thu - chi và đến năm 2037, Quỹ sẽ cạn kiệt, mất khả năng chi trả. Trong khi đó, tính toán của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) tại Việt Nam cho thấy, nguy cơ mất cân đối thu - chi và vỡ Quỹ BHXH của Việt Nam có khả năng xảy ra sớm hơn, dự kiến rơi lần lượt vào năm 2022 và 2034.
Nhằm tránh nguy cơ vỡ quỹ, nên trong Dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) đang chuẩn bị được trình Quốc hội xem xét vào kỳ họp tháng 5 tới đây, Ban soạn thảo đề nghị thay đổi cách tính lương hưu với đối tượng công chức, viên chức. Cụ thể, từ ngày 1/1/2015, lương hưu của công chức, viên chức (CC,VC) sẽ được tính trên bình quân tiền lương của toàn bộ thời gian đóng BHXH (thay vì bình quân 10 năm cuối trước khi nghỉ hưu như hiện nay).
Ông Phạm Minh Huân, Thứ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cho biết, nếu áp dụng với những người bắt đầu tham gia BHXH từ tháng 1/2015, thì sớm nhất là năm 2035, mới có người nghỉ hưu được tính theo cách mới. Ông Huân cho rằng, với cách tính mới, lương bình quân có thể giảm đi, nhưng trên nền lương cao hơn, vì từ nay đến năm 2035, đương nhiên, lương cơ bản sẽ tăng lên nhiều.
Ngoài ra, Dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) cũng đề xuất, từ năm 2016 trở đi, sẽ tăng tuổi nghỉ hưu đối với CC,VC theo cách cứ 3 năm lại tăng lên 1 tuổi nghỉ hưu cho đến khi cả nam và nữ đủ 62 tuổi hoặc nam đủ 62 tuổi và nữ đủ 60 tuổi. Từ năm 2020 trở đi, sẽ thực hiện tăng tuổi nghỉ hưu với các đối tượng còn lại cũng với lộ trình như trên. Như vậy, thời gian đóng BHXH sẽ kéo dài thêm, khi lao động nam sẽ phải làm thêm 2 năm và nữ có thể phải làm thêm 5-7 năm, nhằm giảm bớt gánh nặng thu - chi cho quỹ.
Tuy nhiên, góp ý kiến vào Dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) đang được Quốc hội đưa ra lấy ý kiến công khai trên mạng Internet, nhiều chuyên gia, nhất là đại diện Liên đoàn Lao động các địa phương có quan điểm không đồng thuận với đề xuất nói trên.
Ông Huỳnh Ngọc Trước (Liên đoàn Lao động tỉnh Đồng Tháp) cho rằng, việc thay đổi cách tính lương hưu, cũng như kéo dài tuổi nghỉ hưu của CC chỉ kéo dài thêm thời gian tồn tại, chứ không giải quyết dứt điểm được nguy cơ vỡ quỹ, trong khi lại gây thiệt thòi với những lao động nghỉ hưu sau năm 2015. Theo ông Trước, nguyên nhân lớn nhất khiến Quỹ BHXH có nguy cơ vỡ là, số người đóng trên người hưởng quá thấp (giảm từ 217 người đóng trên 1 người hưởng vào năm 1996 xuống hiện chỉ còn 9,3 người đóng trên 1 người hưởng). Vì vậy, Dự thảo cần phải giải quyết vấn đề căn bản là mở rộng đối tượng tham gia bảo hiểm, thay vì giảm lương hưu của đối tượng CC,VC.
Đại diện Liên đoàn Lao động tỉnh Vĩnh Long lại lo ngại, việc tăng tuổi nghỉ hưu sẽ gây bất lợi với lao động ở nhiều ngành, nghề độc hại. Ví dụ, ngành cao su đang xin giảm tuổi nghỉ hưu ở nữ xuống 45 và nam giới xuống 50, vì sức khỏe của công nhân không đảm bảo.
Ông Đặng Như Lợi, nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban Các vấn đề xã hội của Quốc hội cũng đặt câu hỏi: tại sao Ban soạn thảo lại đề nghị tăng nhiều nghĩa vụ, nhưng lại giảm quyền lợi của người lao động (?!).
Ban soạn thảo lý giải, với cách tính mới, sau năm 2015, lương hưu bình quân có thể thấp hơn, nhưng trên nền lương cao hơn, khi lương cơ bản sẽ tăng dần lên. Tuy nhiên, lương cơ bản có tăng cũng dựa trên mức tăng trưởng kinh tế, chỉ số giá tiêu dùng và sức chịu đựng của ngân sách. Vậy thì ai đảm bảo kinh tế sẽ liên tục tăng để có thể liên tục tăng lương cơ bản?...
Theo ông Lợi, Dự thảo nên tập trung vào các quy định có thể giải quyết được cái gốc của vấn đề là mở rộng đối tượng đóng BHXH bắt buộc, khuyến khích khu vực kinh tế tư nhân tham gia BHXH để cải thiện số lượng lao động tham gia BHXH.
