Nhà đầu tư nào cũng có thể thấy thị trường chứng khoán đang giảm rất sâu, gần như là vô lý khi xét từ đỉnh 1.530 điểm thiết lập vào tháng 4/2022, chỉ số VN-Index đã đánh mất hơn 500 điểm, về 1.019,82 điểm vào cuối tuần qua. Đà giảm của thị trường, theo quan điểm của không ít nhà đầu tư, có phần thái quá khi chịu áp lực bán tháo do tâm lý bi quan của nhà đầu tư.
Thậm chí, mặc dù chưa có suy thoái xảy ra, trước các tin đồn và tin thật về các vụ bắt giam lãnh đạo một số doanh nghiệp, định giá P/B của nhiều cổ phiếu blue-chip đã về quanh mức 1 lần.
Tuy nhiên, trước việc thị trường giảm mạnh như vậy, thay vì lo lắng, sợ hãi, cuốn theo các tin tức tiêu cực, chúng ta có thể nhìn theo hướng trong nguy luôn luôn có cơ. Trong quyển “Đạo đức kinh” - quyển sách 5.000 chữ kết tinh một đời trí huệ của Lão Tử có câu nói: “Vật cực tất phản”. Câu này có nghĩa là, một vật hoặc một sự việc khi đi đến điểm cực độ trong giới hạn thì sẽ phản đảo lại, từ tốt thành xấu, từ xấu thành tốt. Họa phúc đan xen lẫn nhau, mầm họa từ phúc lớn mà ra (thị trường tăng quá rồi sau đó tất sẽ giảm), phúc lại nảy mầm trong họa (thị trường giảm quá sẽ hồi phục và/hoặc bước vào sóng tăng).
Thị trường chứng khoán cũng thế, khi giảm đến cực độ, tâm lý nhà đầu tư bi quan nhất, tin tức là tệ hại nhất thì thị trường tạo đáy và tăng ào ào (như thời Covid). Còn khi ai cũng tin giá chứng khoán sẽ lên đến mặt trăng, mua là thắng, thì thị trường thường tạo đỉnh và giảm mạnh. Tưởng đây là đùa vui, nhưng trong ngành tài chính, chúng ta có một lý thuyết tài chính bàn về hiện tượng này.
Mean Reversion - Lý thuyết Trở về giá trị trung bình (gọi tắt là lý thuyết MR) là một lý thuyết được sử dụng trong tài chính, cho thấy rằng biến động giá tài sản (như chứng khoán, bất động sản…) thường có xu hướng trở lại mức trung bình dài hạn của nó sau khi biến động mạnh. Lý thuyết MR có thể xuất hiện trong tăng trưởng kinh tế, biến động giá của cổ phiếu, tỷ lệ P/E, P/B của thị trường…
 |
Lý thuyết trở về giá trị trung bình. |
Hiện tại, khi VN-Index đánh mất hơn 35% từ đỉnh tháng 4/2020, nhiều nhà đầu tư bi quan rằng thị trường sẽ về “thời kỳ đồ đá”, chỉ số sẽ rớt về 900 điểm, thậm chí 600 điểm. VN-Index mất 1 năm 2 tháng để tăng từ 1.000 điểm lên 1.500 điểm (từ tháng 1/2021 đến tháng 4/2022), nhưng chỉ mất 6 tháng để rơi từ 1.500 điểm về 1.000 điểm (từ tháng 4/2022 đến hiện tại), cho thấy lực giảm cực kỳ mạnh và lực bán tháo không thương tiếc.
 |
VN-Index giảm quá đà trong nửa năm qua. |
Tâm lý bao trùm trên thị trường là hoảng sợ và mất niềm tin. Nhưng thay vì quá bi quan khi thị trường giảm và suy nghĩ rằng thị trường vô phương cứu chữa, lý thuyết MR nhắc chúng ta khi thị trường giảm càng nhanh và mạnh, nó thường là dấu hiệu cho thấy thị trường sẽ đảo chiều vì giá luôn có khuynh hướng trở lại giá trị trung bình.
Lý thuyết MR có rất nhiều cách để áp dụng, nhưng chúng ta hãy cùng sử dụng một số phương pháp phổ biến để áp dụng lý thuyết Mean
Reversion vào VN-Index để làm rõ tại sao VN-Index đang đứng trước thềm “bật tăng để trở về giá trị trung bình”, đó là định giá P/E, P/B (P/E đo lường mối quan hệ giữa giá với thu nhập trên 1 cổ phiếu. P/B là giá trị sổ sách của chính cổ phiếu đó).
Hai chỉ số này thường có một mức trung bình phù hợp với mỗi thị trường và khi giảm quá mức thì có nghĩa giá cổ phiếu đang rẻ và có khả năng tăng cao trong tương lai.
Theo thống kê của Công ty Chứng khoán BIDV (BSC), tính đến ngày 14/10/2022, P/E dự phóng và P/B của VN-Index đang lần lượt ở mức thấp thứ 3 và mức thấp thứ 5 trong lịch sử. Điều này rất hiếm khi xảy ra, trừ những giai đoạn nền kinh tế đứng trước suy thoái hay sự kiện “thiên nga đen” như Covid-19, hay giai đoạn đóng băng bất động sản và nợ xấu cao (2011 - 2012).
 |
Những giai đoạn P/E, P/B về vùng thấp. |
Lý thuyết MR áp dụng ở việc: khi P/E và P/B giảm sâu, trong những lần trước, theo thời gian, chỉ số đều tăng trở lại vì dòng tiền đầu tư cơ bản tham gia nhập cuộc khi thấy giá đã “rẻ”.
Trong ba lần P/E và P/B đạt mức thấp lịch sử, lần lượt vào tháng 2/2009, tháng 1/2016 và tháng 3/2020 thì VN-Index đều có sự phục hồi mạnh mẽ từ đáy lên đến đỉnh tương ứng vào các giai đoạn là:
- Tăng 150% từ tháng 2/2009 đến tháng 10/2009
- Tăng 120% từ tháng 1/2016 đến tháng 4/2018
- Tăng 130% từ tháng 4/2020 đến tháng 4/2022
P/E trung bình của VN-Index là 14,5 lần, ở mốc 1.330 điểm. Hay nói cách khác, xét thuần theo lý thuyết MR thì khi P/E giảm mạnh về mức như hiện tại, chỉ số này có xu hướng trở về mức trung bình là 13 - 14 lần, tương ứng với mốc 1.330 điểm của chỉ số VN-Index.
 |
Những giai đoạn VN-Index bật mạnh từ đáy. |
Tất nhiên, lý thuyết MR chỉ là một trong rất nhiều yếu tố để chúng ta có thêm niềm tin vào thị trường và vượt qua giai đoạn khó khăn hiện tại. Còn để xác nhận một sóng tăng mới cho thị trường, chúng ta cần có nhiều yếu tố phải chờ đợi và quan sát.
Huyền thoại O'Neil đã dặn dò, chúng ta cần luôn quan sát thị trường ngay cả trong xu hướng giảm, vì xu hướng tăng có thể bắt đầu bất cứ lúc nào.
