Trong năm 2018, lực lượng thanh tra chuyên ngành đóng của BHXH các địa phương phát hiện nhiều trường hợp người lao động được chủ doanh nghiệp ký hợp đồng lao động mùa vụ 25 ngày nhiều lần liên tục trong 2 năm.
Sau khi hết hạn hợp đồng 2- 5 ngày, họ lại được ký tiếp “Hợp đồng lao động mùa vụ”. Hay như, thanh tra tại một doanh nghiệp khác, đoàn thanh tra phát hiện nhiều người lao động được ký họp đồng lao động một năm (từ 6/2017) nhưng chưa tham gia BHXH.
Theo hồ sơ doanh nghiệp cung cấp, đến tháng 12/2017 người lao động xin thôi việc nhưng đến tháng 4/2018 (3 tháng sau) lại được tiếp nhận vào làm việc với hợp đồng lao động mới và tham gia BHXH từ tháng 4/2018...
Ông Dương Quang Hớn - Trưởng phòng Thanh tra - Kiểm tra (BHXH tỉnh Long An) cho biết, trong quá trình thanh tra, các đoàn còn phát hiện nhiều doanh nghiệp thỏa thuận với người lao động trong hợp đồng lao động (ngoài lương) là khoản trợ cấp sáng kiến, thưởng hoàn thành nhiệm vụ với mức tiền cố định hàng tháng theo từng chức danh công việc. Từ đó, các doanh nghiệp không đưa các khoản này làm căn cứ để tính đóng BHXH, BHYT…
Tại nhiều doanh nghiệp, khi thanh tra mới phát hiện hàng chục người lao động chưa được tham gia BHXH; thậm chí hàng ngàn người lao động bị đóng thiếu thời gian, đóng thiếu mức tiền so với thực tế.
Lúc này, trách nhiệm của đoàn thanh tra là phải thu thập bằng chứng, tài liệu, đối chiếu quy định pháp luật mới có thể buộc doanh nghiệp thực hiện đúng. Đơn cử như thời gian qua BHXH tỉnh Long An đã phát hiện 2.737 trường hợp người lao động bị doanh nghiệp đóng thiếu so với quy định và trên 500 trường hợp không tham gia…
Theo ông Nguyễn Trọng Nam - Trưởng phòng Thanh tra - Kiểm tra (BHXH TP.HCM), trước đây, “chiêu” mà các doanh nghiệp thường áp dụng là ký hợp đồng lao động thời hạn dưới 3 tháng.
Họ ký tối đa 2 hợp đồng rồi sau đó giấu đi, chỉ khi bất đắc dĩ mới phải cung cấp. Theo ông Nam, các doanh nghiệp thường có 3 loại hồ sơ (gồm hợp đồng lao động, bảng lương), trong đó một bộ để lưu hành trong nội bộ doanh nghiệp, giữa các cổ đông; một bộ để báo cáo cơ quan chức năng, ngân hàng và một bộ để dùng cho chính người lao động.
Tuy nhiên, từ 1/1/2018, “chiêu” ký 2 hợp đồng dưới 3 tháng sẽ không thể áp dụng, vì Luật BHXH quy định hợp đồng lao động từ 1 tháng trở lên phải đóng BHXH cho người lao động nên khả năng phát hiện doanh nghiệp gian lận sẽ cao hơn.
Theo đại diện BHXH một số tỉnh phía Nam, khi bị thanh tra, nhiều doanh nghiệp còn cố tình cung cấp hồ sơ không đúng thực tế (bảng lương, hợp đồng lao động, quy chế trả lương…) gây khó cho công tác thanh tra.
Thời gian gần đây, việc liên thông dữ liệu thuế hỗ trợ rất lớn cho cơ quan BHXH trong việc đối chiếu, kiểm tra các hành vi gian lận.
Trước đây, doanh nghiệp có thể báo cáo thuế thu nhập doanh nghiệp một đằng và đóng BHXH một nẻo. Nhiều doanh nghiệp khai báo thuế trả tiền lương, tiền công cho người lao động với số tiền vài trăm triệu đến hàng tỉ đồng để làm chi phí khấu trừ thuế thu nhập doanh nghiệp nhưng không đóng BHXH cho ai.
Nay, cơ quan BHXH đã có dữ liệu của ngành Thuế để đối chiếu nên doanh nghiệp khó “lách” được, thậm chí bị chế tài xử lý vi phạm rất nặng.
Theo ông Trần Đức Long- Vụ trưởng Vụ Thanh tra - Kiểm tra (BHXH Việt Nam), trong thực tế, công tác thanh tra của Ngành gặp rất nhiều tình huống khác nhau. Do đó, ngoài nắm vững nghiệp vụ, cán bộ thanh tra luôn phải lưu ý tiên liệu trước các tình huống có thể xảy ra để ứng xử phù hợp, linh hoạt xử lý, tránh máy móc.
