Phát biểu tại hội thảo "Tái cơ cấu ngân hàng, làm sao đạt hiệu quả tối đa?" do Báo Tiền Phong tổ chức ngày 11/4 tại TP.HCM, TS. Nguyễn Xuân Thành - Giảng viên Chính sách Công, Đại học Fulbright Việt Nam cho rằng, nguyên nhân khiến một số ngân hàng cổ phần rơi vào tình trạng yếu kém là do bị thao túng bởi một nhóm cổ đông nắm tỷ lệ sở hữu lớn để tạo sự kiểm soát chi phối thông qua cấu trúc sở hữu chéo. Cơ cấu sở hữu chéo giúp vô hiệu hóa các quy định về đảm bảo hoạt động an toàn. Ngân hàng cấp tín dụng cho các doanh nghiệp và dự án trong “hệ sinh thái” không có hiệu quả và tín dụng trở thành nợ xấu. Từ đó, các ngân hàng yếu kém phải tái cơ cấu (hợp nhất, sáp nhập).
Nhìn vào lịch sử tái cơ cấu những ngân hàng thương mại yếu kém từ năm 2011 đến nay, có các hình thức tái cơ cấu như: Sáp nhập, hợp nhất, tham gia của nhà đầu tư mới, chuyển giao bắt buộc. Tuy nhiên, trong giai đoạn đầu tái cấu trúc Quá trình tái cơ cấu ngân hàng giai đoạn trước đây đã không thành công khi một số nhà đầu tư vào ngân hàng như: Tập đoàn Thiên Thanh vào Ngân hàng Xây dựng, hay Tập đoàn Vạn Thịnh Phát vào SCB. Họ đã không có nguồn tiền thực mà dùng vốn của chính ngân hàng đó huy động để phục vụ cho sân sau của mình, hay nói cách khác là tăng vốn ảo, dẫn đến rủi ro cao. Cuối năm qua, đầu năm nay, 4 ngân hàng yếu kém đã được chuyển giao bắt buộc.
Để tái cấu trúc thành công ngân hàng yếu kém, TS. Nguyễn Xuân Thành cho rằng, phải dùng nguồn lực tài chính thực (từ Nhà nước hay từ nhà đầu tư tư nhân mới). Tái cơ cấu phải đi cùng với thay đổi cấu trúc theo hướng sở hữu chéo. Ngân hàng Trung ương đóng vai trò “người cho vay cuối cùng” để đảm bảo thanh khoản và ngăn chặn rủi ro đổ vỡ mang tính hệ thống. Hay nói cách khác, là cần một hệ thống thanh tra/giám sát mang tính hợp nhất cao hơn để phát hiện và ngăn chặn các hành vi không tuân thủ trên cả hoạt động ngân hàng và chứng khoán (tức là trên cả thị trường tiền tệ và thị trường vốn). Đồng thời, theo ông Thành, cũng rất cần có sự minh bạch trong hệ thống ngân hàng.
Trong khi đó, hiện tất cả ngân hàng thương mại cổ phần nếu không niêm yết thì phải công bố báo cáo tài chính định kỳ, trừ các ngân hàng liên doanh nước ngoài thì không công bố. Tuy nhiên, có nhiều ngân hàng yếu kém cũng không công bố báo cáo tài chính.
"Các ngân hàng sau khi được chuyển giao bắt buộc xong sẽ đổi tên, đó là thực trạng đang diễn ra ở hàng loạt các ngân hàng. Đây là hình thức chuyển đổi ngân hàng số mà không xóa sổ giấy phép ngân hàng. Đây là kinh nghiệm Indonesia đã làm. Động thái chuyển ngân hàng số cho thấy giá trị thương hiệu của các ngân hàng không còn mà chỉ còn mỗi giá trị giấy phép, các khoản nợ xấu cũng đã mất vốn", ông Thành cho biết thêm.
Trong tương lai, M&A hay tái cổ phần hoá, cần giữ cố định mô hình ngân hàng mẹ con một chủ. Tốt nhất là không nên tiếp tục chuyển giao bắt buộc ngân hàng
TS. Nguyễn Trí Hiếu, Chuyên gia tài chính, ngân hàng cho cũng rằng, để tái cơ cấu ngân hàng vốn phải đảm bảo 3.000 tỷ đồng/ngân hàng. Theo ông Hiếu, tái cơ cấu ngân hàng trên cơ sở phương án chuyển giao bắt buộc ngân hàng thương mại (NHTM) của Luật sửa đổi Luật tổ chức tín dụng 2024, có 4 ngân hàng đã được chuyển giao gồm CBBank, OceanBank, GPBank và DongABank.
Tuy nhiên, theo phân tích của ông Hiếu, tại Điều 185 của Luật Các tổ chức tín dụng 2024, các điểm trong quyền, nghĩa vụ của bên nhận chuyển giao như sở hữu 100% vốn điều lệ của ngân hàng được chuyển giao bắt buộc, không phải hợp nhất báo cáo tài chính của ngân hàng được chuyển giao bắt buộc, được loại trừ ngân hàng được chuyển giao bắt buộc khi tính tỷ lệ an toàn vốn (CAR) hợp nhất.
Ông Hiếu cho rằng, những điều khoản trên không phù hợp với các nguyên tắc kế toán và thông lệ quốc tế, làm méo mó báo cáo tài chính của ngân hàng nhận chuyển giao, đặc biệt là không hợp nhất các khoản lỗ lũy kế của ngân hàng con (nếu có) vào bảng cân đối kế toán của cả hệ thống ngân hàng nhận chuyển giao. Chỉ số CAR sẽ không được thể hiện chính xác tính hình sức khỏe tài chính của cả hệ thống ngân hàng nhận chuyển giao nếu hợp nhất báo cáo tài chính và điều này có thể tác động đến lòng tin cổ đông, khách hàng gửi tiền, trừ trường hợp tất cả tiền gửi của khách hàng tại ngân hàng con được ngân hàng mẹ bảo lãnh 100%. Vì thế, để việc tái cơ cấu ngân hàng thông qua phương án chuyển giao có hiệu quả, vốn chủ sở hữu của ngân hàng được tái cơ cấu phải đảm bảo 3.000 tỷ đồng, ngân hàng mẹ phải bảo lãnh tiền khách hàng gửi từ ngân hàng con.
Luật sư Trương Thanh Đức - Giám đốc Công ty Luật ANVI, Trọng tài viên VIAC cho rằng, "chuyển giao bắt buộc” để cơ cấu lại ngân hàng là một khái niệm đã có trong Luật Các tổ chức tín dụng từ năm 2017. Tuy nhiên, cuối năm 2024 mới được áp dụng lần đầu tiên trên thực tế. Đồng thời, còn có khá nhiều vấn đề pháp lý chung quanh việc hình thành, thực hiện và lý giải về mô hình này. Với quá trình “chuyển giao bắt buộc” đối với 4 ngân hàng OceanBank, CB, GPBank, DongA Bank, các ngân hàng trên được tổ chức dưới mô hình công ty TNHH một thành viên và 100% vốn thuộc sở hữu của 4 ngân hàng thương mại cổ phần. Xét về bản chất, bốn ngân hàng bị “chuyển giao bắt buộc” lần thứ hai.
Lý do dẫn đến ngân hàng bị “chuyển giao bắt buộc” là có lỗ lũy kế lớn hơn 100% giá trị vốn điều lệ và các quỹ dự trữ, tức thị giá cổ phiếu có thể là 0 đồng (cổ đông không bán được). Tuy nhiên, theo luật sư Trương Thành Đức, về pháp lý, vốn điều lệ không bao giờ là số âm (cổ đông phải bỏ thêm tiền ra mới bán được). Giá trị ngân hàng trên thực tế chưa chấm dứt có thể là rất thấp, nhưng cũng về pháp lý, tối thiểu cũng phải bằng một đơn vị tiền tệ, tức là một đồng, chứ không thể là số 0 và càng không thể là số âm.
Trên sổ sách kế toán, số vốn điều lệ tối thiểu cũng như tổng mệnh giá cổ phiếu tối thiểu cũng vẫn bằng mức vốn pháp định 3.000 tỷ đồng. Mọi cổ đông ngân hàng vẫn giữ nguyên tỷ lệ sở hữu và cổ phiếu. Các cổ phiếu ngân hàng vẫn còn nguyên giá trị pháp lý và không bị hủy bỏ. Việc chuyển giao bắt buộc trước mắt là để giải cứu khó khăn kéo dài, giải quyết tình thế bi đát, dừng hoãn, ngăn chặn nguy cơ đổ vỡ. "Trong tương lai, M&A hay tái cổ phần hoá, cần giữ cố định mô hình ngân hàng mẹ con một chủ. Tốt nhất là không nên tiếp tục chuyển giao bắt buộc ngân hàng", Luật sư Trương Thanh Đức nhấn mạnh.
