Trên những con đường đất tại mỏ lithium Baishi Huashan ở miền Nam Trung Quốc, những chiếc xe chở đầy quặng màu xám bạc chạy nối đuôi nhau về một cụm nhà máy luyện kim nằm ở thung lũng phía dưới. Chúng xuất hiện ở đây nhằm hưởng lợi từ sự bùng nổ xe điện toàn cầu mà tiên phong là Trung Quốc.
Thành phố Nghi Xuân, tỉnh Giang Tây được coi là khu vực có triển vọng nhất về lithium, là điểm khởi đầu cho nỗ lực cắt giảm sự phụ thuộc vào nguồn lithium nhập khẩu của Trung Quốc. Đây là nguyên liệu quan trọng của pin xe điện trong khi Trung Quốc là nhà sản xuất pin hàng đầu thế giới.
Ở Nghi Xuân, các công nhân khai thác lithium từ một loại đá gọi là lepidolite với mục tiêu tăng gấp 4 lần sản lượng lithium của mình lên khoảng 350.000 tấn vào năm 2025, tương đương sản lượng lithium xuất khẩu của Australia hồi năm 2022.
Tuy nhiên, khai thác lithium từ lepidolite có giá cao hơn rất nhiều so với các nguyên liệu khác. Các chuyên gia phân tích cho biết, việc tách lithium khỏi lepidolite có thể tốn tới 100.000 tệ/tấn, cao hơn nhiều so với mức khoảng 40.000 – 50.000 tệ từ nước muối hay 50.000 – 60.000 tệ từ spodumene.
Ở thời điểm giá lithium cao, khoản chênh lệch này có thể được bỏ qua bởi các nhà sản xuất vẫn có lãi. Tuy nhiên, khi giá giảm mạnh cùng với việc Trung Quốc cắt giảm trợ cấp cho xe điện, những khoản chi phí này trở nên quá sức với nhiều doanh nghiệp khai thác.
Bên cạnh đó, những tác động tới môi trường từ quá trình chiết xuất quặng liti từ lepidolite cũng khiến chính quyền thành phố Nghi Xuân ra lệnh đóng cửa một số nhà máy. Điều này khiến khát vọng tự chủ lithium đang trở nên xa vời hơn. Sản lượng lithium hàng tháng ở Nghi Xuân đã giảm khoảng 1/3 sau khi Trung Quốc tăng cường kiểm soát sự hỗn loạn trong lĩnh vực này.
Yang Yaohua, nhà phân tích tại Guosen Futures, cho biết, nhiều khoản đầu tư vào Nghi Xuân hiện đang gặp rủi ro vì giá giảm, trong khi chi phí cao. Thậm chí, Yang còn dự đoán giá lithium có thể giảm xuống 100.000 tệ/tấn ngay trong năm tới dù đang ở mức 320.000 tệ hiện nay.
Tương tự, Ma Jun, Giám đốc Viện Các vấn đề Công cộng & Môi trường (IPE), một tổ chức phi lợi nhuận ở Trung Quốc, cho biết, trước đây, khi các quy định còn lỏng lẻo, việc khai thác lithium ở Nghi Xuân bùng nổ. Tuy nhiên, khi các quy định được siết chặt, nguồn lithium ở đây sẽ mất khả năng cạnh tranh do chi phí bảo vệ môi trường tốn kém hơn.
Lv Jun, quan chức phụ trách lĩnh vực năng lượng mới của Nghi Xuân nhận định rằng, đến năm 2025, nếu thành phố đạt mục tiêu sản xuất 500.000 tấn lithium carbonate/năm thì sẽ tạo ra khoảng 10 triệu tấn chất thải. Con số này sẽ gấp 10 lần năng lực xử lý chất thải hiện nay của thành phố.
