Một tàu bay Boeing 787-9 của Vietnam Airlines tại sân bay quốc tế Sheremetyevo - thủ đô Moscow năm 2019.
Theo Cục Hàng không Việt Nam, chiến sự Nga-Ukraine xảy ra đã kéo theo việc EU, Mỹ, Anh, Canada đóng cửa bầu trời với Nga bao gồm cả việc cất/hạ cánh và bay qua không phận các nước này. Nga cũng có các động thái tương tự với các quốc gia nói trên.
Điều này đã gây ảnh hưởng trực tiếp lên hành khách, các hãng hàng không và làm tăng chi phí bay thậm chí của cả các hãng hàng không không tham gia cấm vận do máy bay phải thay đổi lộ trình khai thác, phát sinh các vấn đề bảo hiểm, thanh toán, dự phòng rủi ro...
Cụ thể, các chuyến bay đi/đến Châu Âu phải thay đổi đường bay tránh Nga qua Trung Quốc, Kazakhstan hoặc qua Bắc Phi. Thời gian bay dự kiến tăng thêm từ 60 phút chuyến bay đến 120 phút/chuyến bay, kéo theo chi phí phát sinh từ khoảng 10.600 USD/chuyến bay đến 21.200 USD/chuyến bay.
Hiện Vietnam Airlines đang khai thác 6 chuyến bay/tuần giữa Việt Nam và châu Âu, như vậy chi phí phát sinh khoảng từ 70.000 USD đến 130.000 USD/tuần; Bamboo Airways khai thác 3 chuyến/ tuần giữa Việt Nam và Châu Âu, chi phí phát sinh từ 35.000 USD- 65.000 USD/tuần.
Đối với các chuyến bay đi/đến Mỹ, các hãng bay Việt Nam cũng phải điều chỉnh đường bay tránh không phận Nga kéo dài thời gian bay từ 20-30 phút/chuyến bay tùy từng giai đoạn khai thác. Đối với Vietnam Airlines – đơn vị đang khai thác 4 chuyến bay/ tuần đi Mỹ, dự kiến chi phí phát sinh khoảng 20.000 USD-40.000 USD/tuần tùy từng giai đoạn.
Liên quan đến việc khai thác các đường bay tại Nga, hiện Vietnam Airlines là hãng hàng không duy nhất tại Việt Nam khai thác tàu bay thân rộng A350/B787 đến Nga và gần 80% đội tàu bay thân rộng của hãng là các tàu thuê.
Tất cả các hợp đồng thuê tàu bay của Vietnam Airlines đều có các quy định chung về nguyên tắc bên thuê không được khai thác đến các nước/vùng đang bị cấm vận, chịu lệnh trừng phạt của Mỹ và EU nếu việc khai thác này dẫn đến vi phạm của các bên liên quan của hợp đồng đối với lệnh cấm vận, trừng phạt nói trên.
Như vậy, khả năng thu xếp được tàu bay có thể khai thác được đến Nga của Vietnam Airlines rất khó khăn nếu các chủ tàu bay của hãng yêu cầu không khai thác đến Nga trong thời gian có chiến sự.
Trong trường hợp tàu bay phát sinh kỹ thuật tại Nga, do việc cấm vận của Liên minh Châu Âu và Mỹ, các hãng hàng không không thể vận chuyển vật tư khí tài từ các điểm Châu Âu sang Nga mà bắt buộc phải vận chuyển từ Việt Nam qua. Các loại vật tư khí tài thông thường có thể vận chuyển trên các chuyến bay thương mại của các hãng hàng không Việt Nam đến Nga hoặc các hãng hàng không thứ ba; tuy nhiên, những hàng hoá nguy hiểm và động cơ máy bay chỉ có thể vận chuyển trên các chuyến bay hàng hóa hoặc tàu biển.
Đây là thách thức về hậu cần rất lớn bởi hiện nay, các đối tác tàu biển, các hãng chở hàng đều hủy các chuyến bay đến Nga, các đối tác thuê chuyến cũng từ chối chuyên chở do lệnh cấm vận của Mỹ và EU, do đó, việc yêu cầu hỗ trợ kỹ thuật, giao dịch, thuê cơ sở bảo dưỡng của các đối tác tại Nga để khắc phục rất khó khăn, tốn kém.
Bên cạnh đó, bộ phận hỗ trợ kỹ thuật của Boeing được đặt tại Nga đã bị ngắt kết nối, không thể hỗ trợ các hãng hàng không trong đó có các hãng hàng không Việt Nam, Airbus cũng đã thông báo việc hỗ trợ kỹ thuật, vận chuyển vật tư khắc phục hỏng hóc tại Nga rất khó khăn.
Các rủi ro này sẽ làm mất nhiều thời gian và phát sinh thêm chi phí cho các hãng hàng không, chưa kể các rủi ro phát sinh do tàu bay nằm tại Nga trong khi chờ sửa chữa, thay thế phụ tùng...
Liên quan đến rủi ro về vấn đề bảo hiểm, Cục Hàng không Việt Nam cho biết, tỷ lệ tái bảo hiểm cho đội tàu bay của Vietnam Airlines tại các công ty Bảo hiểm có quốc tịch Mỹ, Anh và EU ở mức gần 90%.
Các công ty bảo hiểm quốc tế này thuộc đối tượng phải tuân thủ lệnh cấm vận Nga hiện nay, đó là: không có bất kỳ hoạt động kinh doanh trực tiếp hoặc gián tiếp với Nga. Do đó, bảo hiểm xảy ra trên lãnh thổ Nga, tất cả các đối tượng có quốc tịch Mỹ, Anh, EU đều bị cấm mọi giao dịch, làm việc, giám định tàu bay.
Cục Hàng không Việt Nam đánh giá, với việc chiến sự giữa Nga-Ukraine xảy ra và có nguy cơ kéo dài, thị trường hàng không Việt Nam - Nga bị ảnh hưởng, hoạt động khai thác trực tiếp của các hãng hàng không trên các đường bay giữa hai nước gặp nhiều khó khăn.
Với các lý do như đã nêu và cùng với nhu cầu về cầu hàng hóa đi Nga tụt giảm mạnh, Vietnam Airlines đã phải thông báo dừng hoạt động khai thác từ ngày 25/3/2022 trên đường bay Hà Nội-Moscow và việc khai thác trở lại trên các đường bay giữa hai nước của các hãng hàng không vẫn còn bỏ ngỏ.
Được biết, tại thời điểm trước dịch Covid-19 (năm 2019), thị trường hàng không Việt Nam-Nga có 10 hãng hàng không của hai nước khai thác các chuyến bay chở hành khách và hàng hóa thường lệ và không thường lệ từ Nga đi/đến Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Phú Quốc và Nha Trang, gồm: Vietnam Airlines (VN) của Việt Nam và các hãng hàng không Aeroflot, Air Bridge Cargo, Azur Air, Globus LLC, Seberia Airlines, Nordwin, Pegas Fly, IrAero và Royal Flight Airlines của Nga.
Sản lượng vận chuyển hành khách, hàng hóa giữa Việt Nam và Nga năm 2019 đạt 1,47 triệu khách và 18,7 nghìn tấn hàng hóa, tăng tương ứng 20% về hành khách và 50% về hàng hóa so với năm 2018.
Do dịch Covid-19 bùng phát vào giai đoạn năm 2020 nên Việt Nam và Nga đã áp dụng chính sách hạn chế người nước ngoài nhập cảnh, các hãng hàng không dừng khai thác hoặc khai thác hạn chế về tần suất các chuyến bay giữa hai nước. Sản lượng vận chuyển năm 2020 đạt 468 nghìn khách và 4,92 nghìn tấn hàng hóa.
Từ năm 2021 cho đến hiện tại, chỉ có Vietnam Airlines khai thác các đường bay giữa Việt Nam-Nga, các hãng hàng không của Nga đã dừng khai thác từ giai đoạn tháng 3/2020 cho đến nay.
