Nguyên tắc sạch sẽ nhằm kích hoạt cát khí
Bàn thờ là nơi ngự vị của các bậc tiền nhân trong gia đình, vì thế nó thường được đặt ở vị trí trung tâm và cao nhất trong nhà. Điều này không chỉ để tránh sự va chạm mà còn tránh gió, bụi bặm và côn trùng. Việc lau dọn sạch sẽ bàn thờ là công việc trước tiên và được thực hiện một cách cẩn thận, tỉ mỉ. Chổi quét hoặc khăn lau bàn thờ phải được dùng riêng.
Nước lau bàn thờ thường được dùng từ nguồn nước sạch sẽ, cẩn thận hơn thì dùng nước mưa (thiên hà thủy) hay nước nấu từ lá trầu, lá bồ đề để lau, ngoài ra còn dùng rượu đập thêm gừng tươi để tẩy trần.
Chuyên gia phong thủy Nguyễn Song Hà
Không gian thờ tự là không gian thiêng liêng trong gia đình, là nơi lưu giữ nhiều ẩn ức tình cảm giữa các thế hệ. Chính vì thế, việc giữ gìn bàn thờ luôn sạch sẽ, mát mẻ không chỉ thể hiện sự chăm sóc và tôn kính của con cháu đối với ông bà tổ tiên, mà còn là sự chăm sóc đến cái tôi tâm linh ở mỗi con người.
Từ việc đánh sáng lại bộ lư đồng, lau chùi khung ảnh, thay cát bát hương (nhang)... đều thể hiện cho nhu cầu giao hòa, gắn kết mật thiết giữa thế giới hữu tình và thế giới tâm linh thiêng liêng.
Việc bày bàn thờ ngày Tết lại được ưu ái dành cho quý ông, đơn giản vì việc ấy nặng nhọc hơn. Hơn thế, người đàn ông là chủ gia đình, phải đại diện chăm lo nơi cư ngụ của tổ tiên để tỏ lòng hiếu kính. Giữ nếp xưa, mọi nhà vẫn mời người lớn tuổi nhất họ hay nhất nhà ra khấn và thắp hương cho ông bà tổ tiên trong những ngày quan trọng như: Tất niên, đêm Giao thừa, mừng năm mới, cúng tiễn...
Nguyên tắc bài trí bàn thờ
Trên bàn thờ tổ tiên, ở chính giữa đặt bát hương (tượng trưng cho tinh tú) và trên bát hương có cây trụ để cắm hương vòng (tượng trưng cho trục vũ trụ), hai bát hương khác đặt ở bên trái và bên phải tạo nên tư thế tam tài; ở hai góc ngoài bao giờ cũng có hai cây đèn dầu (hoặc nến) tượng trưng cho mặt trời bên trái và mặt trăng ở bên phải. Khi cần giao tiếp với tổ tiên (có lúc thỉnh cầu, có lúc sám hối...), người ta thường đốt nến (đèn dầu) và thắp hương. Mọi nguyện cầu theo các vòng khói hương chuyển đến ông bà tổ tiên.
Tại không gian thờ tự:
- Không lắp đèn điện rọi thẳng vào bàn thờ.
- Trên bàn thờ cần đặt 2 đèn điện phía bên ngoài cùng (đèn ánh sáng đỏ hay vàng bật 24/24h).
- Khoảng cách tối thiểu từ bát hương đến bất kỳ chất lỏng nào cũng phải từ 25 cm trở lên (Nhiều gia đình do vô tình bày quá nhiều bia rượu trên bàn thờ và để sát bát hương là không hợp lý).
- Không cắm trụ cắm hương vòng bằng kim loại vào bát hương - dùng trụ bằng gỗ sơn son hoặc sơn đen mới đúng.
- Lễ vật dâng cúng thường bao gồm vài bộ quần áo, giấy tiền vàng mã cho các cụ, một vài cái chung (ly nhỏ, thấp) và một bình trà; đĩa hoa quả lớn đặt ở trung tâm bàn thờ, một bình hoa lớn và một bình rượu ngon. Xung quanh, ta có bày thêm bánh mứt cho cân đối và đẹp mắt.
Chú ý vào những ngày Tết, trên bàn thờ phải có hoa tươi, ngày thường hoa giả cắm xen hoa tươi (lộng giả thành chân). Ngoài ra, còn có hoa làm bằng giấy bạc, giấy vàng ánh kim (một bạc, một vàng biểu tượng cho một âm một dương, âm dương giao hòa) để có thể dùng được lâu. Đối với hoa tươi người Việt Nam thường sử dụng hoa cúc, hoa huệ, hoa lay-ơn, hoa mai, hoa đào trong cúng gia tiên trong các ngày lễ, tết...
Khi bài trí cần chú ý bày đặt các lễ vật cũng như trang hoàng ban thờ hai bên trái (tả), phải (hữu) cần ngang bằng nhau nếu ban thờ có thờ tổ tiên (tổ tỷ, tổ khảo, cao tằng tổ tỷ, cao tằng tổ khảo...) và thờ bà cô, ông mãnh - những người mẩt trẻ (thúc bá, đệ huynh, cô di tỷ muội...). Trường hợp chỉ có bát hương thần linh (thờ các gia thần: thổ công, thổ địa, thổ kỳ) thì theo nguyên tắc tả (Thanh Long), hữu (Bạch Hổ) nghĩa là bên trái phải bài trí cao hơn bên phải.
Bàn thờ không chỉ là nơi mà mọi người bày tỏ tình cảm gia đình, huyết thống, mà đó còn là nơi chúng ta gửi gắm những mong muốn an khang, thịnh vượng hơn cho gia đình, xã hội.
Chú ý xét trái, phải là xét từ vị trí từ ban thờ nhìn ra ngược với vị trí người hướng mặt vào khấn.
Vào mỗi dịp Tết, bắt đầu từ khoảng sáng ba mươi Tết, việc bày biện bàn thờ Tết phải được hoàn tất. Tùy theo điều kiện kinh tế hay văn hóa từng miền mà trên bàn thờ có thêm cặp dưa hấu xanh, gói thuốc lá, cặp bánh chưng hay bánh tét...
Việc thắp sáng cho bàn thờ ngày Tết cũng được bắt đầu từ ngày ba mươi. Có nhà sử dụng loại hương vòng, hay hương que loại lớn, cháy liên tục trong nhiều ngày với nhiều ý nghĩa biểu trưng như các vì tinh tú đang tỏa sáng, sự chăm lo ân cần của con cháu...
Hương khói còn tạo nên một không khí ấm cúng nơi gian thờ, gắn kết tình cảm và ước nguyện hạnh phúc của mọi người trong một gia đình. Hương dùng cho những ngày Tết cũng thường là các loại hương có mùi thơm đặc biệt ví dụ như hương bài, hương trầm, hương nhài... là những loại hương có mùi thơm hết sức đặc trưng cho nhân dân ba miền ở Bắc, Trung, Nam.
Bài trí mâm ngũ quả
Mâm ngũ quả gồm 5 loại quả có 5 màu khác nhau như chuối xanh, bưởi vàng, hồng đỏ, lê trắng, quýt da cam tượng trưng cho ngũ phúc: Trường thọ (sống lâu và có phúc thọ luôn bên mình) - Phú quý (giàu có, địa vị cao được người khác tôn kính) - Khang ninh (sức khỏe tốt, tâm thần bình an) – Hảo đức ( làm việc thiện, tích lũy âm đức rộng rãi) - Thiện chung (luôn tâm thanh thản cho đến khi nhắm mắt xuôi tay). Hình ảnh bày mâm ngũ quả xuất phát từ lý thuyết về ngũ hành: thuỷ - hỏa - mộc - kim - thổ những yếu tố tạo nên vũ trụ và sự vận hành của nó.
Mỗi một miền lại có một quan niệm riêng về ý nghĩa mâm ngũ quả. Người Nam bộ có cách đọc chại âm hay đơn tiết hóa một số từ, ví dụ chỉ tên trái mãng cầu thì gọi đơn tiết hóa là Cầu (mãng cầu: thoả mãn trong sự cầu xin) - sung (Sung: chỉ sự sung túc, sung mãn) - vừa (đọc chệch âm là dừa: quả dừa) - đủ (đơn tiết hóa của đu đủ và xài (là cách đọc chệch của âm xoài).
Trong khi đó, người miền Bắc hướng đến ý nghĩa biểu trưng nhiều hơn, quả phật thủ hay nải chuối như bàn tay che chở của đức phật cho tất cả mọi người; quả bưởi, dưa hấu thể hiện cho sự đầy đặn, trọn vẹn căng đầy sức sống; màu sắc thắm tươi của quýt, hồng tượng trưng cho sự may mắn, phồn thịnh cát tường.
Ngày nay, mâm quả trên bàn thờ người Việt phong phú hơn về chủng loại bởi sự góp mặt của những hoa quả ngoại nhập. Với tính dung hợp trong văn hóa, người Việt Nam luôn có thể tìm thấy tất cả những yếu tố thích hợp, có giá trị ý nghĩa đối với đời sống tâm linh của dân tộc mình.
Những sản vật đẹp mắt nhất, tinh tuý nhất, được dâng bày với những tình cảm hiếu kính, trang trọng và thiết thân nhất. Bàn thờ không chỉ là nơi mà mọi người bày tỏ tình cảm gia đình, huyết thống mà đó còn là nơi chúng ta gửi gắm những lời chúc may mắn và một năm mới an khang, thịnh vượng hơn.
Những kiêng kỵ của bàn thờ
Để có được môi trường phong thủy thật sự tốt việc bố trí bàn thờ cần đảm bảo một số yêu cầu sau:
- Bàn thờ không được nhìn thẳng vào cửa WC.
- Phía trên bàn thờ không được bố trí WC.
- Bàn thờ không được dựa lưng vào nhà WC hay bếp đun.
- Bàn thờ không được đặt trong phòng ngủ, đặc biệt là phòng của vợ chồng.
- Bàn thờ không đặt ở phần đất lấn chiếm khoảng không.
- Bàn thờ không đặt ở chỗ có đường đi lại.
- Bàn thờ không kê dưới tầng phía trên là giường, bàn ghế, tủ quần áo phụ nữ.
- Bàn thờ không đối diện trực tiếp với cầu thang, càng không nên nằm dưới chân cầu thang.
- Bàn thờ không được để tối, đèn trên bàn thờ luôn bật sáng để thu hút năng lượng dương.
- Bàn thờ nếu bày hoa tươi, không để hoa héo, lụi tàn, không bày hoa khô, hoa đồng nội…
