Năm 1983 giữ một vị trí đặc biệt trong sử sách vì đó là năm gần nhất mà lạm phát hàng năm ở mức hai con số. Sau đó, lạm phát đi theo xu hướng giảm dần và mở đường cho lạm phát thấp của những năm 1990.
Các ngân hàng trung ương ngày nay đang hy vọng điều đó sẽ lặp lại và do đó bước vào sự nổi tiếng về cách điều hành chính sách tiền tệ cùng với những “người khổng lồ” của thập niên 1980.
Paul Volcker, Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang (Fed) từ năm 1979-1987 là "người khổng lồ" lớn nhất trong tất cả. Ngoài ra, các thống đốc ngân hàng trung ương Gerald Bouey ở Canada, Carlo Azeglio Ciampi ở Ý và Karl Otto Pöhl ở Đức cũng đã chủ trì việc giảm lạm phát trong thập kỷ đó.
Các ngân hàng trung ương hy vọng công việc của họ sẽ không quá khó khăn. Các dự đoán của Fed cho thấy rằng lạm phát sẽ gần đạt được mục tiêu vào năm 2024 với cái giá là tỷ lệ thất nghiệp chỉ tăng nhẹ. Giai đoạn lạm phát cao hiện nay tương đối ngắn, vì vậy có nhiều kỳ vọng về áp lực giá sẽ không được cố định. Những người khác nói rằng việc tăng giá phần lớn là do sự gián đoạn từ phía cung, và điều này sẽ sớm phai nhạt. Tuy nhiên, theo thời gian, sự gia tăng lạm phát dường như đang lan rộng ra hầu hết mọi nơi. Ở nhiều nơi, lạm phát bắt đầu có vẻ cao một cách cứng đầu.
Vì vậy, kinh nghiệm của những năm 1980 có thể trở thành bài học. Và, một khi chúng ta đào sâu vào lịch sử, thập kỷ này chứa đựng ba bài học khó khăn cho các nhà hoạch định chính sách ngày nay. Đầu tiên, lạm phát có thể mất nhiều thời gian hơn để giảm xuống. Thứ hai, đánh bại lạm phát đòi hỏi sự tham gia không chỉ của các ngân hàng trung ương, mà còn của các nhà hoạch định chính sách khác. Thứ ba, để giảm được lạm phát sẽ đi kèm với sự đánh đổi lớn. Câu hỏi đặt ra là liệu các nhà hoạch định chính sách ngày nay có thể vượt qua những thách thức này hay không.
Vào những năm 1980, đi theo con đường để làm lạm phát tăng với tốc độ giảm dần là một khẩu hiệu và Ý đã nhìn thấy thành công nhanh hơn hầu hết. Dưới thời thống đốc Carlo Azeglio Ciampi, Ngân hàng Trung ương Ý đã chuyển từ một tổ chức chịu kiểm soát của chính phủ sang gần như độc lập, kết quả là lạm phát giảm từ 22% năm 1980 xuống 4% vào năm 1986. Nhưng điều đó vẫn có nghĩa là 5 năm dài mà giá cả tăng hơn 10%. Ngay cả khi thế giới giàu có ngày nay giảm lạm phát nhanh như Ý đã làm, thì tỷ lệ lạm phát trung bình cũng sẽ không giảm xuống 2% trước cuối năm 2025.
Trong mọi trường hợp, hầu hết các quốc gia đang gặp nhiều rắc rối hơn Ý. Vào năm 1980-1981, lạm phát ở các nước giàu có đã giảm, nhưng mức giảm này đã dừng lại vào năm 1982-1983. Sau đó, vào năm 1987-1988, lại có một đợt lạm phát tăng đột biến do chi phí năng lượng và lạm phát đã nhảy vọt ở một số quốc gia. Đầu năm 1984, lạm phát ở mức 3,5%, nhưng đến giữa năm 1985, lạm phát đã vượt quá 16%. The Economist ước tính rằng, chỉ trong 53% số tháng trong thập niên 1980, lạm phát ở các nước giàu trung bình giảm so với tháng trước. Lạm phát tăng với tốc độ giảm dần đã xảy ra, nhưng nó thường không đơn giản như vậy.
Bài học thứ hai của những năm 1980 là các ngân hàng trung ương chỉ có thể làm thật nhiều cách để cố gắng chế ngự lạm phát. Giáo sư kinh tế John Cochrane của Đại học Stanford lập luận rằng: “Lạm phát không bị chinh phục trong những năm 1980 chỉ bằng chính sách tiền tệ”. Một số ý kiến cho rằng, những cải cách tự do hóa trong những năm 1980 đã góp phần vào cuộc chiến kiểm soát lạm phát, tăng cạnh tranh và do đó hạ giá. Nghiên cứu của IMF đã phát hiện ra rằng, cải cách lao động và thị trường sản phẩm có thể làm giảm giá cả trong những điều kiện nhất định. Tuy nhiên, những cải cách này có lẽ phải mất một thời gian để bắt đầu.
Các nhà kinh tế có thể chứng minh mạnh mẽ hơn về vai trò của chính sách tài khóa trong cuộc chiến chống lạm phát. Vào những năm 1980, các nhà hoạch định chính sách trên toàn thế giới đã nhận ra rằng chính sách tài khóa lỏng lẻo có thể đổ thêm dầu vào lửa và thổi bùng thêm lạm phát. Các nhà hoạch định chính sách đã phải hạn chế chi tiêu ngay cả khi thu nhập thực tế của các hộ gia đình giảm. Ông Cochrane chỉ ra rằng, thâm hụt ngân sách cơ bản của Mỹ là “không đáng kể, đặc biệt là do các cuộc suy thoái nghiêm trọng năm 1980 và 1981-1982”.
Chính phủ ở những quốc gia khác đã tỏ ra cứng rắn hơn. Nhật Bản đã giảm thâm hụt ngân sách cơ bản từ 3,2% GDP năm 1980 và quay lại mức thặng dư vào năm 1985. Đan Mạch đã trải qua thời kỳ thắt lưng buộc bụng khó khăn. Ngay cả Pháp cũng hạn chế đi vay. Ngày càng có nhiều nhà kinh tế thúc giục các nhà hoạch định chính sách rút ra những bài học này.
Các nhà kinh tế Tobias Adrian và Vitor Gaspar của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) lập luận rằng “Trách nhiệm tài chính chứng tỏ rằng các nhà hoạch định chính sách đang liên kết với lạm phát”. Họ cho rằng một biện pháp thắt chặt tài chính nhất định có thể làm giảm lạm phát cơ bản gần như tương đương với việc thắt lưng buộc bụng về tiền tệ.
Bài học thứ ba của những năm 1980 là việc làm giảm phát sẽ gây ra nhiều đau đớn. Nền kinh tế thế giới không được hưởng lợi từ một cuộc “hạ cánh mềm” vì lạm phát khó có thể giảm mà không gây ra suy thoái. Tỷ lệ thất nghiệp trung bình trên toàn thế giới giàu có đã tăng gấp đôi trong vòng 5 năm sau năm 1979. Một số bộ phận của nền kinh tế đã bị phá hủy, điển hình là việc xây dựng nhà cửa đã giảm 20% trong giai đoạn 1980-1982.
Do đó, không có gì đáng ngạc nhiên khi điều này đã gây ra sự tức giận của công chúng. Tuy nhiên, các nhà hoạch định chính sách vẫn tiếp tục và cho công chúng thấy rằng họ rất nghiêm túc trong việc kiểm soát lạm phát.
Nhưng liệu ngày nay các nhà hoạch định chính sách có dám đấu tranh để làm điều đó hay không? Lạm phát hai con số quay lại quá sớm sau những năm 2010 khó khăn về tài chính, nhiều nhà hoạch định chính sách không muốn thắt chặt các biện pháp thuế và chi tiêu một lần nữa. Thật vậy, nhiều chính trị gia đã đi theo con đường khác. Họ đang đưa ra gói hỗ trợ tài chính thâm hụt trị giá hàng trăm tỷ đô la, cho dù bằng cách trợ cấp hóa đơn năng lượng (ở châu Âu), cung cấp “các khoản thanh toán chi phí sinh hoạt” (ở Úc và New Zealand) hay giảm nợ cho sinh viên (ở Mỹ), những điều này sẽ góp phần làm tăng lạm phát.
Do đó, các nhà hoạch định chính sách đang phớt lờ các bài học cơ bản của những năm 1980. Chống lại lạm phát rất khó vì nó đòi hỏi sự chung tay của tất cả mọi người và lòng can đảm to lớn trong một thời gian dài. Tuy nhiên, gần như không thể tránh khỏi việc một số nhóm thua cuộc ngay cả chỉ xét trong ngắn hạn. Khi các chính trị gia run sợ, thập niên 2020 cũng có nguy cơ bị đưa vào sử sách với một vị trí đặc biệt vì không chế ngự được lạm phát.
