Mẫu xe điện của BYD được trưng bày tại triển lãm ô tô quốc tế ở Jakarta, Indonesia ngày 15/2/2024. Ảnh: THX/TTXVN
Đường phố Bắc Kinh đã thay đổi đáng kể chỉ trong vài năm qua. Tiếng ồn và mùi khó chịu của giao thông đã được thay thế bằng sự yên tĩnh hiếm có ở một siêu đô thị. Những con đường tràn ngập dòng xe chủ yếu là xe điện, tất cả đều mang biển số xanh đặc trưng.
Theo kênh CNN, đây không chỉ là hiện tượng riêng của Bắc Kinh. Ông Li Shuo, Giám đốc trung tâm khí hậu Trung Quốc tại Viện Chính sách Xã hội châu Á, nói: “Đối với những người đến từ các quốc gia mà xe chạy bằng xăng chiếm ưu thế, sự yên tĩnh sẽ là ấn tượng đầu tiên khi đặt chân đến nhiều thành phố lớn của Trung Quốc. Đây giống như bước vào tương lai”.
Đánh giá theo bất kỳ tiêu chuẩn nào thì quá trình phát triển của xe điện (EV) tại Trung Quốc cũng là phi thường. Hơn một nửa số ô tô mới bán ra là xe điện, đưa thị trường ô tô lớn nhất thế giới vào con đường xóa sổ xe chạy bằng xăng trong vài thập kỷ tới. Năm 2024, doanh số xe điện ở Trung Quốc tăng vọt lên 11 triệu chiếc, tăng gần 40% so với năm 2023. Ông Shuo nói: “Đây là chuyển đổi không thể đảo ngược”.
Cuộc cách mạng xe điện ở Trung Quốc không chỉ củng cố vị thế thống trị trong công nghệ sạch mà còn khẳng định vai trò lãnh đạo toàn cầu về khí hậu của nước này, khi chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump tăng cường khai thác nhiên liệu hóa thạch gây nóng lên toàn cầu và chỉ trích năng lượng sạch.
Chiến lược lớn của Trung Quốc
Bùng nổ xe điện ở Trung Quốc bắt đầu từ gần hai thập kỷ trước. Theo ông Shuo, các nhà sản xuất ô tô lâu đời ở Mỹ, Nhật Bản và châu Âu đã có lợi thế quá lớn về xe chạy bằng xăng khiến Trung Quốc khó lòng đuổi kịp. Xe điện mang lại cơ hội thống trị một thị trường mới.
Ngoài ra, còn một lợi ích quan trọng khác: an ninh năng lượng. Theo bà Ilaria Mazzocco, chuyên gia về chính sách khí hậu Trung Quốc tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, không giống như Mỹ giàu nhiên liệu hóa thạch, Trung Quốc phụ thuộc vào dầu nhập khẩu. Sự phụ thuộc này là gánh nặng địa chính trị tiềm tàng. Ưu điểm của xe điện là có thể chạy bằng nguồn điện nội địa dồi dào của Trung Quốc.
Chính phủ Trung Quốc bắt đầu ban hành các chính sách hỗ trợ xe điện từ năm 2009, cung cấp tín dụng rẻ và tài trợ nghiên cứu cho các nhà sản xuất. Bà Mazzocco nhận định rằng đó là một ván bài khá lớn và con đường không hề suôn sẻ. Vài năm đầu, chính sách này còn bị coi là thất bại.
Tuy nhiên, cuối cùng, chiến lược đã thành công nhờ sự hỗ trợ nhất quán từ chính quyền thành phố và trung ương của Trung Quốc, tiến bộ trong công nghệ pin, cùng sự xuất hiện của hàng loạt công ty có sức cạnh tranh mạnh mẽ, bao gồm BYD - đối thủ chính của Tesla tại Trung Quốc.
Hiện nay, Trung Quốc tự hào có cơ sở hạ tầng sạc xe mạnh mẽ cùng chuyên môn, công nghệ và vật liệu sản xuất xe điện nội địa. Nước này đang sản xuất lượng lớn xe điện giá rẻ mà người tiêu dùng thực sự muốn mua.
Tình hình ở Mỹ lại rất khác. Ở đây, tính cạnh tranh của xe điện yếu hơn do không có hỗ trợ từ chính phủ và do giá xăng ở Mỹ rẻ bất thường, người Mỹ thích những chiếc xe có kích thước lớn.
Dưới thời Tổng thống Donald Trump, Mỹ đang tăng cường xa rời các chính sách hỗ trợ xe điện, tăng thuế nhập khẩu xe điện và vật liệu pin từ Trung Quốc.
Kết quả là thị trường Mỹ có khả năng đi chệch xa hơn so với phần còn lại của thế giới và điều đó chỉ khiến các nhà sản xuất ô tô Mỹ khó cạnh tranh hơn trên thị trường quốc tế.
 |
Ô tô điện được sản xuất tại nhà máy ở tỉnh Giang Tô, Trung Quốc. Ảnh: THX/TTXVN |
Tái định hình thị trường toàn cầu
Tiến bộ của Trung Quốc trong điện khí hóa giao thông, bao gồm cả mạng lưới đường sắt cao tốc rộng lớn, đang khiến nhu cầu dầu vốn tăng mạnh trước đây giảm tốc.
Ông Ciarán Healy, nhà phân tích thị trường dầu mỏ tại Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), cho biết nhu cầu xăng giảm khoảng 1% vào năm 2024 và dự kiến giảm nhanh hơn trong năm nay, ngay cả khi thu nhập của người dân tăng và số lượng ô tô sở hữu ngày càng nhiều. Ông nói: “Đối với một quốc gia có hồ sơ kinh tế như Trung Quốc, điều này thật phi thường”.
Nhu cầu dầu tổng thể cũng có thể đang tiến gần đến đỉnh. Nhập khẩu dầu thô của Trung Quốc giảm gần 2% trong năm 2024, đánh dấu lần giảm đầu tiên trong hai thập kỷ, ngoại trừ thời kỳ đại dịch COVID-19.
Mỹ là một trong những nhà cung cấp dầu cho Trung Quốc. Trung Quốc là nước nhập khẩu dầu thô Mỹ lớn thứ hai vào năm 2023.
Thay đổi lớn
Cuộc cách mạng xe điện ở Trung Quốc đang đặt nước này vào lộ trình trở thành cường quốc năng lượng sạch. Tuy nhiên, mặc dù Trung Quốc đang mở rộng năng lượng gió và mặt trời với tốc độ nhanh chóng, nhưng nguồn điện để sạc xe điện vẫn chủ yếu đến từ than đá.
Ngay cả với lưới điện thiên nhiều về nhiên liệu hóa thạch như vậy, xe điện vẫn tạo ra ít khí thải hơn so với xe chạy bằng xăng trong suốt vòng đời. Nhưng do quá trình sản xuất xe điện tạo ra lượng khí thải đáng kể, phải mất vài năm nữa Trung Quốc mới thấy lượng bán xe điện bắt đầu tác động đáng kể đến lượng khí thải.
Khi Trung Quốc tiếp tục đẩy mạnh năng lượng tái tạo, tác động của xe điện đối với khí hậu sẽ càng giảm. Dự báo rằng cường độ ô nhiễm carbon của lưới điện Trung Quốc sẽ giảm 60% từ nay đến năm 2040.
Xe điện có thể chiếm 100% số ô tô mới được bán tại Trung Quốc vào năm 2040. Theo các chuyên gia, điều này thực sự tạo tiền đề làm cho lượng khí thải từ giao thông vận tải giảm nhanh chóng.
Vẫn còn nhiều điều chưa rõ về điều gì sẽ xảy ra với nhu cầu dầu trong vài năm tới, cả ở Trung Quốc lẫn toàn cầu. Nhưng các chuyên gia cho rằng bùng nổ xe điện nhanh chóng ở Trung Quốc có thể khiến nước này không còn có tác động lớn đến nhu cầu dầu toàn cầu.
Bà Mazzocco nói: “Trung Quốc đã ở một tình huống mà lợi ích kinh tế, địa chính trị và khí hậu của họ đều hội tụ”.
Quá trình chuyển đổi sang năng lượng sạch của Trung Quốc hoàn toàn đối lập với Mỹ, nơi ông Donald Trump đang cam kết chấm dứt hỗ trợ xe điện và năng lượng sạch.
Ông Shuo nói: “Có khác biệt rõ rệt giữa những chiếc xe trên đường ở Trung Quốc và ở Mỹ”. Ông cảnh báo rằng có nguy cơ Mỹ có thể bị nhìn nhận là lỗi thời trong lịch sử ngành sản xuất ô tô.
