Xà quyền hiện nay được lưu truyền chủ yếu thông qua các bài quyền cổ trong Võ cổ truyền.
Từ xa xưa, con người luôn phải đối chọi với các loài thú dữ để sinh tồn. Trong quá trình đó, nhờ trí thông minh vượt bậc, con người đã biết học hỏi sao chép chính những kỹ năng săn mồi của các loài thú để “trị” lại chúng và biến đó thành những tinh hoa võ thuật cho riêng mình.
Rắn (hay còn gọi là Tỵ) là một trong 12 con giáp (thập nhị địa chi), thuộc hành hỏa, cung tốn trong Âm Dương Ngũ Hành. Đây là loài vật biểu tượng cho y học, cho trí thông minh lanh lợi… Trong quyền thuật, võ rắn được gọi là xà quyền. Xà Quyền nằm trong hệ thống Ngũ Hình Quyền bao gồm Long- Hổ- Báo- Xà- Hạc. Đây là một trường phái võ thuật với những chiêu thức hiểm độc, được lưu truyền hàng trăm năm trong dòng chảy lịch sử võ thuật phương Đông.
Vì bắt chước hình, ý, thần của rắn mà được gọi với cái tên Xà Quyền. Về nguồn gốc ra đời của môn Xà Quyền, hiện nay các học giả nghiên cứu võ thuật vẫn chưa thể thẩm tra tường tận được, thế nhưng theo giáo sư võ thuật người Trung Quốc Từ Triết Đông thì vào đầu thời Minh, trong hệ thống Ngũ Hình Quyền của Thiếu Lâm Tự đã có Xà Quyền. Và đến đời Thanh, Xà Quyền đã đạt đến mức độ linh diệu trong Hình Ý Quyền và Bát Quái Chưởng.
Môn võ này thích hợp với những người có thể trạng thấp bé, ốm yếu, nhỏ con như đối với người Việt Nam. Về khẩu quyết: “ Trong nhu có cương , trong tĩnh có động, ý ngụ ở hình, thần ngụ ở pháp, thân linh động , bộ (chân) hoạt bát , mắt sắc, tay nhanh”. Về kỹ pháp (phương thức đánh) thì có đánh mở màn, đánh tĩnh, đánh dụ, đánh mạnh, đánh chạy, đánh đám đông, đánh lớn , đánh liều dành thắng trong bại ...
Thời xa xưa, Xà Quyền có giá trị thực dụng trong chiến đấu tương đối cao, đòn thế tuy nhẹ nhàng uyển chuyển nhưng vô cùng hiệu quả, hiểm độc, khi xuất chiêu không phí sức nhiều, công thủ tương hỗ. Trong chiến đấu thì yêu cầu thân phải lắc lư, bộ phải di chuyển liên tục, hai tay chợt né né vươn mà đánh, bước vòng vèo phối hợp thân pháp, dùng chỉ pháp thọc yết hầu nhanh mà chuẩn, hai rồng vờn ngọc chưởng cắm sườn, tay chợt mổ, chợt đánh đỉnh, chân nhón điểm, vuốt vồ tiến, tiến nhanh, ứng chậm… Phát kình hét lên trợ thế uy hiếp thần lực đối phương, lấy khí Đan Điền (hơi từ bụng dưới) thúc bách phát kình, lấy mắt chuyển thần thái uy hiếp thần sắc đối thủ.
Xà Quyền sử dụng cả tay không và binh khí, tay không trong hệ thống Nam Quyền có có các bài: Rắn thần luyện trăng (Xà thần luyện nguyệt), Rắn vàng từ đất nhô lên (kim xà lục khởi), Rắn quật động trời (xà phiên thiên chân), Rắn trắng phun bọt (bạch xà phẫn mạt), Rắn lăng lướt sương (xà đằng tẩu lộ), Rắn sừng quẫy đuôi (giác xà ứng vỹ)... đều do các động tác hình tượng hoá tổ hợp thành. Về thủ pháp, Xà Quyền chuyên sử dụng thủ chỉ (ngón tay) để ra chiêu, ngoài ra còn một thủ pháp rất lợi hại khác đó là sử dụng 5 ngón tay chụm lại thành câu thủ biểu thị cho cái đầu rắn để tróc (mổ) vào đầu, cổ, tay đối phương.
 |
Võ thuật cổ truyền sử dụng hình ý từ nhiều loài vật để sáng tạo nên các chiêu thức lợi hại. Ảnh: Pinterest |
Về khí giới thì có Xà hành đao, Kim xà mâu, Bạch xà kiếm, Thanh xà côn, Thiết xà thương... Trong Võ cổ truyền Việt Nam có 2 bài binh khí rất nổi tiếng đó là Thiết Xà Thương và Bạch Xà Kiếm.
“Thiết Xà Thương” là một trong những thế võ sở trường mà vua Quang Trung đã sử dụng trong những trận chiến với quân Thanh xâm lăng vào năm 1979. Thiết xà thương là biểu tượng cho con rắn dài chuyên để đánh những đòn xa và thấp bao gồm 4 mặt, gồm các thế: Ngồi trên lưng ngựa dùng thương để đâm, thọc, ngoáy. Chống cán thương để nhảy từ lưng con ngựa đang cưỡi sang con ngựa khác. Dùng cán thương để đập, vớt, xóc. Dùng mũi cây thương tượng trưng cho đầu rắn nhắm vào yếu huyệt của đối phương như tim, yết hầu... hoặc đòn xa thì nhắm phóng. Thiết xà thương còn được thực hiện với 45 động tác bao gồm 9 thế chính: Ðâm xuống chân ngựa. Ðâm lên yết hầu, xỉa mũi thương vào huyệt Ðan điền giữa bụng đối phương. Ðâm vào tim đối phương. Giả bộ bỏ chạy, quay đầu lại dùng thế hồi mã thương. Ðảo người đâm vào huyệt Cửu Vĩ ngay chấn thủy. Xoạc ngang, xỉa vào bên hông địch ở huyệt kỳ môn. Đâm vào huyệt Tàn huyết ở dưới lỗ tai. Và đâm vào hạ bộ, kết liễu đối thủ.
Đối với môn Bạch xà kiếm, đây là bài võ gắn liền với nữ tướng Bùi Thị Xuân, danh trấn võ lâm một thời lừng lẫy. Thanh kiếm trong bài võ này tượng trưng cho cánh tay được nối dài ra để sử dụng với những đối thủ thuộc khoảng cách tầm xa. Bạch xà kiếm bao gồm 40 động tác với những đòn đánh rất hiểm độc, nhanh nhẹ như đâm, ngoáy, thọc, đảo, lộn, bổ xóc, lao lách, cương, như, tấn, thoái. Các thế đánh nhắm vào các yếu huyệt của đối thủ, ra đòn nhanh nhẹn, linh hoạt như hình tượng rắn vồ mồi, quật đuôi, vuốt, xỉa. Đòn đỡ gạt không mất nhiều lực, đòn đỡ luồn vào thành đòn phản công với quỷ đạo đi của kiếm khó lường.
Hiện nay, trong dòng chảy lịch sử, đã có nhiều môn võ thuật đặc sắc dần biến mất theo thời gian bởi nhiều lý do khác nhau, Xà Quyền cũng nằm trong số đó. Vốn thuộc dòng võ cổ truyền, được lưu truyền kín đáo ẩn mật, lại chịu ảnh hưởng của hoàn cảnh lịch sử nên hiện nay những người hiểu biết trọn vẹn về tính chiến đấu Xà Quyền cũng không còn nhiều, đại đa số chỉ còn lưu giữ thông qua một số bài quyền cổ cùng các phân thế tách ra từ bài quyền.
Tại Việt Nam, một vài võ sư có tâm huyết đang cố gắng nghiên cứu, sưu tầm, lưu giữ những tinh hoa còn sót lại của Xà Quyền. Hy vọng rằng, những nỗ lực này của các võ sư sẽ giúp Xà Quyền có thể được bảo tồn, lưu giữ như một minh chứng cho sự độc đáo, khác biệt của Võ cổ truyền Việt Nam.
