Các nhà khoa học hàng đầu cho biết, hoạt động của con người - thường thông qua du lịch hoặc thương mại toàn cầu - đang khiến các loài động vật, thực vật và sinh vật khác lan rộng ở các khu vực mới với tốc độ chưa từng có, với 200 loài ngoại lai mới được ghi nhận mỗi năm.
Trong số 37.000 loài ngoại lai được biết đến đã du nhập khắp thế giới, 3.500 loài được xem là có hại và gây ra “mối đe dọa toàn cầu nghiêm trọng” bằng cách phá hủy mùa màng, xóa sổ các loài bản địa, gây ô nhiễm đường thủy, lây lan dịch bệnh và đặt nền móng cho những thảm họa thiên nhiên tàn khốc.
Các nhà khoa học cho biết, chi phí kinh tế toàn cầu là rất lớn, ít nhất đã tăng gấp bốn lần mỗi thập kỷ kể từ năm 1970.
Nhà sinh thái học Helen Roy, đồng tác giả của báo cáo Nền tảng liên chính phủ của Liên Hợp quốc về đa dạng sinh học và dịch vụ hệ sinh thái (IPBES) cho biết, con số đó là “một sự đánh giá thấp rất lớn… và là phần nổi của tảng băng chìm”.
Các nhà khoa học cho biết, nếu không có sự can thiệp để ngăn chặn sự lây lan và tác động của chúng, tổng số loài xâm lấn trên toàn cầu vào năm 2050 sẽ cao hơn 1/3 so với năm 2005.
“Chúng tôi biết rằng mọi thứ không thay đổi. Chúng tôi biết biến đổi khí hậu đang trở nên tồi tệ hơn, chúng tôi biết rằng sự thay đổi trong việc sử dụng đất và biển đang trở nên tồi tệ hơn và do đó chúng tôi dự đoán rằng mối đe dọa do các loài ngoại lai xâm lấn gây ra cũng sẽ trở nên tồi tệ hơn”, nhà sinh thái học Helen Roy cho biết.
Nguồn gốc toàn cầu nhưng tác động cục bộ
Các loài ngoại lai là thực vật, động vật hoặc các sinh vật khác đã được di chuyển thông qua các hoạt động của con người đến một vùng hoặc khu vực mới. Một loài ngoại lai trở nên xâm lấn khi nó tự thiết lập ở khu vực mới đó và tạo ra tác động tiêu cực đến đa dạng sinh học và hệ sinh thái địa phương, bao gồm cả lối sống của con người.
Vô số ví dụ bao gồm lục bình làm tắc nghẽn các hồ và sông ở châu Phi, cá sư tử ảnh hưởng đến nghề cá địa phương ở Caribe và loài ốc đất khổng lồ châu Phi xâm chiếm các ngôi làng trên Đảo Christmas ở Ấn Độ Dương.
Trong khi đó, rắn cây nâu đã tiêu diệt toàn bộ quần thể chim trên đảo Guam ở Thái Bình Dương và loài vẹm ngựa vằn lây lan nhanh chóng đã xâm chiếm Hồ Great Lakes ở Bắc Mỹ.
Và ở những nơi khác, muỗi đang lây lan các bệnh như sốt xuất huyết, sốt rét và virus Tây sông Nile sang các khu vực mới.
Peter Stoett, đồng tác giả báo cáo và Trưởng khoa Khoa học xã hội và nhân văn tại Đại học Công nghệ Ontario cho biết: “Chúng ta không nên bỏ qua mức độ ảnh hưởng của một số loài ngoại lai xâm lấn”.
Theo báo cáo, sự lây lan của các loài xâm lấn khắp các quốc gia và lục địa là nguyên nhân chính gây mất đa dạng sinh học - làm suy giảm mạng lưới hệ sinh thái phức tạp “mà nhân loại phụ thuộc vào”. Và một khi loài xâm lấn chiếm ưu thế, tác động có thể rất thảm khốc.
Các loại cỏ và cây bụi khô héo ở Hawaii đã góp phần gây ra vụ cháy rừng tàn khốc ở Maui vào tháng trước, một trong những vụ cháy rừng kinh hoàng nhất trong lịch sử hiện đại của Mỹ.
Anibal Pauchard, đồng tác giả của báo cáo và giáo sư tại Viện Sinh thái và Đa dạng sinh học Chile cho biết: “Sẽ là một sai lầm cực kỳ tốn kém nếu xem các cuộc xâm lược sinh học chỉ là vấn đề của người khác”.
“Mặc dù các loài cụ thể gây thiệt hại khác nhau tùy theo từng nơi, nhưng đây là những rủi ro và thách thức có nguồn gốc toàn cầu nhưng lại có tác động rất cục bộ, mà người dân ở mọi quốc gia, mọi thành phần và mọi cộng đồng phải đối mặt – và ngay cả Nam Cực cũng đang bị ảnh hưởng”, ông cho biết.
Cùng với các loài xâm lấn, các nguyên nhân chính khác gây mất đa dạng sinh học bao gồm phá hủy môi trường sống trên đất liền và biển, khai thác sinh vật, biến đổi khí hậu và ô nhiễm.
Báo cáo cho biết, cuộc khủng hoảng khí hậu sẽ chỉ làm tăng thêm mối đe dọa từ các loài xâm lấn, trở thành nguyên nhân chính khiến các loài này lan rộng và sinh sống ở các khu vực mới.
Cùng với việc các loài thực vật xâm lấn dễ cháy gây ra và lan rộng các vụ cháy rừng, biến đổi khí hậu đang tạo điều kiện cho các loài xâm lấn di chuyển về phía bắc - thậm chí đến các khu vực xa xôi như núi cao, sa mạc và vùng lãnh nguyên băng giá.
Theo báo cáo, việc ngăn chặn sự xuất hiện của các loài mới vào các khu vực mới là cách tốt nhất để quản lý các mối đe dọa từ các loài xâm lấn. Điều này bao gồm các biện pháp kiểm soát nhập khẩu nghiêm ngặt và hệ thống cảnh báo sớm để phát hiện và ứng phó với các loài trước khi chúng kịp thiết lập quần thể.
“Một trong những thông điệp quan trọng nhất từ báo cáo là chúng ta có thể đạt được tiến bộ đầy tham vọng trong việc giải quyết các loài ngoại lai xâm lấn. Điều cần thiết là một cách tiếp cận tổng hợp theo từng bối cảnh cụ thể, xuyên suốt và trong từng quốc gia cũng như các lĩnh vực khác nhau liên quan đến việc cung cấp an toàn sinh học, bao gồm thương mại và vận tải; sức khỏe con người và thực vật; phát triển kinh tế và nhiều hơn nữa. Điều này sẽ mang lại lợi ích sâu rộng cho thiên nhiên và con người”, Peter Stoett, tác giả của báo cáo cho biết.
