Trong Chương trình đào tạo Tăng cường giám sát và quản trị công ty tại Việt Nam do Chương trình Quản trị công ty tại Việt Nam của Tổ chức Tài chính Quốc tế (IFC), Diễn đàn Quản trị công ty toàn cầu (GCGF) và UBCK đồng tổ chức, các chuyên gia đến từ Anh đã chia sẻ kinh nghiệm hoạt động nâng cao chất lượng QTCT.
Ông Bùi Hoàng Hải, Phó vụ trưởng Vụ Quản lý phát hành, UBCK cho biết, thời gian qua, UBCK đã cố gắng vận dụng các quy định hiện có để xử phạt các hành vi vi phạm trong lĩnh vực chứng khoán. Hiện UBCK có thể phạt tiền đến 500 triệu đồng, mức phạt này cao hơn trước đó rất nhiều, nhưng vẫn còn quá nhẹ trong nhiều trường hợp vi phạm. Ông Ken Rushton, Trưởng ban Niêm yết, FSA chia sẻ, cơ quan này có quyền “phạt tiền không giới hạn” đối với hành vi vi phạm và bỏ tù đối với những cá nhân có hành vi thao túng TTCK hay giao dịch nội gián.
Nếu cơ chế này được áp dụng ở Việt Nam, câu hỏi đặt ra là liệu có sự lạm quyền của cơ quan quản lý? Câu trả lời là cần có thủ tục thực thi giám sát và ra phán quyết xử phạt hiệu quả. Theo kinh nghiệm ở Anh, Chủ tịch FSA có một nhiệm vụ chính là thường xuyên gặp gỡ lãnh đạo các công ty niêm yết để thuyết phục, khuyến khích họ thực hiện các thông lệ tốt về QTCT. Các công ty muốn niêm yết ở Anh thì trong bản cáo bạch phải nêu rõ những điểm áp dụng QTCT tốt, giải trình những điểm chưa áp dụng và vì sao?
Khi một công ty, cá nhân có dấu hiệu vi phạm hay khi trên thị trường có tin đồn thì công ty, cá nhân đó phải giải trình trước Ủy ban Pháp chế. Ủy ban này có Chủ tịch là thành viên của FSA và các thành viên khác là những chuyên gia độc lập, có kinh nghiệm… Sau đó, Ủy ban sẽ ra phán quyết nếu thấy có dấu hiệu vi phạm. Công ty hoặc cá nhân vi phạm có thể kháng cáo lên tòa án độc lập và quyết định của tòa án là cuối cùng.
“Chúng tôi đặt mục tiêu giáo dục tuyên truyền áp dụng thông lệ QTCT tốt là chính. Trao giải thưởng cho công ty làm tốt, nhưng cũng sẽ phạt thật nặng hành vi vi phạm nghiêm trọng”, ông Ken Rushton nói.
Theo ông Hải, việc sửa đổi Nghị định 85/2010/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực chứng khoán và TTCK tới đây sẽ đưa vào các quy định xử phạt cá nhân vi phạm quy định về chứng khoán, khắc phục thực tế là các cá nhân vi phạm gây thiệt hại cho DN và cổ đông, nhưng tiền phạt do chính DN trả, khiến cổ đông bị thiệt thòi. Còn quyết định xử phạt hay bỏ tù cá nhân có hành vi thao túng giá, gian lận báo cáo hiện nay không thuộc thẩm quyền của UBCK. Những vụ việc có tính chất hình sự sẽ được chuyển qua Cơ quan điều tra, quá trình này thường kéo dài, có khi vài ba năm mới xử được một vụ.
“UBCK thiếu quyền hạn và nguồn lực để hoạt động như một nhà quản lý TTCK hiệu quả. Các hành động cưỡng chế thực thi còn rất ít và chưa vượt ra khỏi các thông báo đưa ra”, ông Ken Rushton nhận xét.
Nhìn chung, môi trường luật pháp, văn hóa, các định chế để bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư, thúc đẩy thực hiện QTCT tốt ở Việt Nam còn rất thiếu.
UBCK đã cử các đoàn thanh tra, kiểm tra đến doanh nghiệp niêm yết và phát hiện nhiều sai phạm về QTCT. Có công ty đã tự ký khống giấy ủy quyền tham dự ĐHCĐ. Điều này xuất phát từ nhận thức của nhà đầu tư trong vai trò cổ đông rất thấp, nhiều nhà đầu tư không quan tâm đến dự ĐHCĐ. Không tổ chức được ĐHCĐ, công ty sẽ không thể có định hướng hoạt động thông suốt.
Đáng lưu ý, đạo đức của các thành viên HĐQT và Ban giám đốc công ty đại chúng là một dấu hỏi khi hiện tượng thành lập các công ty “sân sau” của lãnh đạo các công ty khá phổ biến. Các công ty “nghiện” đầu tư vì dự án có hiệu quả hay không đều có lợi cho những người điều hành. Bên cạnh đó, số lượng các công ty kiểm toán ở Việt Nam còn thiếu cũng như chất lượng kiểm toán còn yếu. Có DN dừng hợp đồng với công ty kiểm toán cũ và thuê một công ty kiểm toán mới, nhưng chỉ một thời gian ngắn đã có báo cáo kiểm toán để công bố ra thị trường. Điều này khiến NĐT không khỏi nghi ngờ về chất lượng của báo cáo kiểm toán.
Việc giám sát công ty đại chúng và thực hiện QTCT tốt ở Việt Nam còn lỏng lẻo do thiếu cơ chế, chế tài và cơ quan không có đủ quyền lực. Hiện nay, một số văn bản luật đang được sửa đổi nhằm cung cấp thêm “cây gậy” cho UBCK thực hiện chức năng này. Dự kiến, một Thông tư mới hướng dẫn về QTCT áp dụng cho các công ty đại chúng sẽ điều chỉnh cả các công ty đại chúng chưa niêm yết. Tuy nhiên, liệu UBCK có đủ nhân lực và nguồn lực để giám sát số lượng công ty đại chúng lên tới 1.600 công ty hiện nay? Kinh nghiệm của các thị trường phát triển cho thấy, công nghệ thông tin để theo dõi biến động giá cổ phiếu, theo dõi báo cáo của các công ty đại chúng là công cụ đắc lực của cơ quan giám sát. Tại Anh, từ khi có hệ thống công nghệ hiện đại, số vụ xử phạt của FSA đã tăng lên rất nhiều so với trước đó.
