Thiếu “vũ khí” sắc bén
Sau 13 năm phát triển, với tư cách là cơ quan cầm trịch, trực tiếp điều hành, giám sát TTCK, nỗ lực của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCK) được nhiều thành viên thị trường ghi nhận. Tuy nhiên, từ thực tiễn vận động khách quan của thị trường, cũng như với đặc thù của một thị trường bậc cao, đang bộc lộ không ít tồn tại, nhất là trong việc kịp thời phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm, mà nguyên nhân có phần do vị thế pháp lý hạn chế, nên những bất cập này nằm ngoài tầm xử lý của UBCK.
Với quy định hiện hành, thẩm quyền của UBCK trong công tác thanh tra, giám sát còn hạn chế - Ảnh: Hoài Nam
Điều quan trọng nhất để duy trì và bồi đắp niềm tin là mọi hành xử trên thị trường phải luôn đảm bảo công bằng, minh bạch. Để duy trì các chuẩn mực này, việc phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm, đặc biệt là các vi phạm về thao túng giá chứng khoán, giao dịch nội gián, CTCK chiếm đoạt tiền và chứng khoán của khách hàng… có ý nghĩa quyết định.
Thế nhưng, một thực tế đang tồn tại là trong khi các hành vi vi phạm trên thị trường ngày càng diễn ra tinh vi, khó phát hiện, thì UBCK lại chưa kịp thời được trang bị các loại “vũ khí” đủ sắc bén để chủ động và hiệu quả hơn trong đấu tranh với các hành vi vi phạm. Không chỉ thị trường nhận rõ bất cập này, mà trong đánh giá mới nhất về hoạt động điều hành, giám sát thị trường 6 tháng đầu năm 2013, UBCK thẳng thẳn nhìn nhận: với quy định hiện hành, thẩm quyền của UBCK trong công tác thanh tra, giám sát còn hạn chế. Khác với cơ quan điều hành, giám sát TTCK các nước trên thế giới, hiện chưa có cơ chế cho phép UBCK tiếp cận thông tin trực tiếp từ nhiều nguồn như điện thoại, thư tín điện tử; thông tin về tài khoản tiền gửi và giao dịch ngân hàng…
Vì hạn chế trên nên việc phát hiện, kiểm tra và đặc biệt là chứng minh hành vi vi phạm gặp nhiều khó khăn, nhất là trong xác định mối quan hệ giữa các đối tượng nghi vấn, do họ có thể sử dụng nhiều tài khoản giao dịch dưới các tên khác nhau, sử dụng giao dịch trực tuyến mà không phải thực hiện ủy quyền. Đối với giao dịch nội bộ, tuy thường tập trung chủ yếu vào nhóm cổ đông nội bộ, người có liên quan, nhưng có thể gồm cả những NĐT có khả năng nắm bắt thông tin nội bộ trước khi được công bố, nên khó chứng minh mối liên hệ giữa các đối tượng này…
Nâng tầm là đòi hỏi khách quan
Việc UBCK chưa có trong tay các loại “vũ khí” trên đang tác động không nhỏ đến hoạt động điều hành, giám sát thị trường. Trước những vụ việc có dấu hiệu vi phạm nghiêm trọng, UBCK thường rất vất vả trong vận dụng các quy định pháp lý liên quan để xử lý đối tượng vi phạm. Tuy nhiên, ngay cả khi đã làm như vậy, thì cơ quan quản lý thường rơi vào 2 tình huống không mong muốn. Đầu tiên là chế tài xử lý vi phạm hành chính chưa đủ sức răn đe. Thứ đến, nếu đối tượng có dấu hiệu vi phạm hình sự, thì phải chuyển hồ sơ cho cơ quan công an để xử lý. Thường việc xử lý qua cơ quan điều tra mất rất nhiều thời gian, trong khi theo thông lệ quốc tế khi xử lý hành vi vi phạm trên TTCK, ngoài chế tài đủ nặng, thì điều rất quan trọng là phải đảm bảo tính kịp thời, để tăng tính răn đe, ngăn ngừa vi phạm.
Theo nhiều chuyên gia pháp lý, để đảm bảo tính công bằng và răn đe, ngay cả khi đối tượng vi phạm trên TTCK bị xử lý hình sự, thì các nước thường vận dụng tối đa hình phạt kinh tế như bồi thường thiệt hại cho các đối tượng liên quan, khắc phục hậu quả do hành vi vi phạm gây ra, mà không lạm dụng hình phạt tù. Đây là điều mấu chốt để đảm bảo tính công bằng cho thị trường và những người tham gia TTCK. Lý do là khi xảy ra thiệt hại về tài sản, điều quan trọng nhất với người bị hại là được bồi hoàn, còn nếu xử tù đối tượng vi phạm, nhưng tài sản của những người bị hại không được bảo toàn thì ý nghĩa của hình phạt sẽ không cao.
Thực ra, khi Quốc hội thảo luận sửa đổi Luật Chứng khoán năm 2010, một số chuyên gia, đại biểu Quốc hội kiến nghị cần trao thẩm quyền điều tra cho UBCK theo thông lệ quốc tế. Tuy nhiên, có thể do điều kiện chưa chín muồi, nên vấn đề này chưa được cụ thể hóa trong Luật. Do vậy, thị trường đang kỳ vọng bước cải cách này sẽ được hiện thực hóa trong thế hệ Luật Chứng khoán thứ ba sắp tới.
