Lãi suất trái phiếu chính phủ thấp: Bất lợi cho toàn ngành ngân hàng

Theo ông, vì sao hiện tại mức lãi suất trái phiếu chính phủ lại thấp như vậy?

Thứ nhất, lãi suất trên thị trường trái phiếu chính phủ thấp, lãi suất trên thị trường liên ngân hàng thấp, điều này chứng tỏ là các các ngân hàng thương mại đang trong tình trạng “thừa vốn”, hay nói cách khác, khả năng hấp thụ vốn của doanh nghiệp, nền kinh tế còn yếu.

Thứ hai, đề cập đến câu chuyện thừa vốn còn liên quan đến tỷ lệ giữa vốn cho vay trên tổng vốn huy động. Ngân hàng Nhà nước hiện đưa ra mức khống chế tỷ lệ cho vay trên huy động cứng không quá 80% và như vậy, các ngân hàng thương mại buộc phải sử dụng 20% vốn còn lại để mua trái phiếu chính phủ là chủ yếu.

Thứ ba, lãi suất trái phiếu chính phủ xuống thấp phản ánh tình trạng nhà đầu tư nước ngoài đang chờ đợi Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) tiến hành tăng lãi suất mạnh hơn dự kiến trước đó.

Việc lãi suất trái phiếu chính phủ thấp có phát ra tín hiệu nguy hiểm nào đối với hệ thống ngân hàng?

Nếu trừ đi CDS (mức độ rủi ro của trái phiếu), lãi suất trái phiếu chính phủ của Việt Nam hiện còn thấp hơn trái phiếu chính phủ Mỹ ở một số kỳ hạn. Điều này dẫn đến các nhà đầu tư nước ngoài rút vốn, đầu tư sang Mỹ hoặc các thị trường khác. Chưa kể, hiện lãi suất tại Mỹ đang có xu hướng tăng, nên khả năng nhà đầu tư nước ngoài rút vốn càng hiện hữu. Nếu điều này xảy ra ồ ạt sẽ là yếu tố bất lợi đối với hệ thống ngân hàng nói riêng và nền kinh tế nói chung.

 TS. Lê Xuân Nghĩa

Bên cạnh đó, việc lãi suất thấp kéo dài là rất phức tạp, khi không chỉ các nhà đầu tư nước ngoài mà ngay cả các ngân hàng thương mại cũng bị thua lỗ những khoản lớn, có thể phải tăng lãi suất trên thị trường tín dụng hoặc đầu tư vào trái phiếu chính phủ dài hạn với rủi ro lớn, hoặc bán ra trái phiếu chính phủ để thu hồi vốn về làm việc khác.

Đồng thời, lãi suất trái phiếu chính phủ thấp có thể khiến hệ thống lãi suất chuẩn thay đổi và điều này gây bất lợi cho toàn bộ ngành ngân hàng. Tôi đề cập ở đây trực tiếp bất lợi là ngành ngân hàng vì chúng ta đều biết thành viên tham gia đấu thầu chính trên thị trường trái phiếu là các nhà băng.

Trong bối cảnh này, ông có lời khuyên nào cho các ngân hàng thương mại?

Hiện tại, nếu mua trái phiếu chính phủ kỳ hạn dài, nhà băng sẽ được lãi suất cao hơn. Tuy nhiên, nếu nền kinh tế Việt Nam trong dài hạn không được như hiện tại do những thay đổi có tính chu kỳ thì các ngân hàng thương mại sẽ gặp khó khăn lớn. Trong khi đó, nếu mua trái phiếu kỳ hạn ngắn, lãi suất thấp thì nhà băng có thể chịu lỗ.

Theo tôi, còn một hướng đi nữa là làm thế nào để tạo ra được mức độ linh hoạt, có thể chuyển trái phiếu ngắn hạn thành dài hạn và ngược lại. Tuy vậy, điều này phụ thuộc rất lớn vào thị trường thứ cấp – với điều kiện thị trường này trở nên uyển chuyển, đa dạng nguồn vốn, không chỉ dựa vào các ngân hàng thương mại và một vài nhà đầu tư nước ngoài.

Vậy ông có kiến nghị gì để giúp các ngân hàng thương mại tháo gỡ khó khăn hiện tại?

Tôi cho rằng, tỷ lệ cho vay trên huy động cứng không quá 80% nên là quy định mang tính hướng dẫn, còn việc quyết định đầu tư nên để ngân hàng thương mại lựa chọn dựa theo tình trạng thanh khoản và nguồn vốn. Việc đưa ra quy định cứng như hiện tại sẽ dẫn đến tình trạng vốn tín dụng vào nền kinh tế có thể thiếu, vốn tín dụng dự phòng “thừa” và các ngân hàng thương mại phải sử dụng phần vốn còn lại vào trái phiếu Chính thủ. Do đó, tốt nhất là đưa ra một bộ khung linh hoạt hơn.

Bên cạnh đó, Ngân hàng Nhà nước và Bộ Tài chính nên hợp tác chặt chẽ với nhau trong vấn đề này, vì đó là lợi ích chung của nền kinh tế. Đối với Bộ Tài chính, lãi suất càng thấp càng tốt và càng dài hạn càng tốt nhưng vấn đề ở đây là tiền chảy vào trái phiếu chính phủ cơ bản là tiền của hệ thống ngân hàng. Ngân hàng Nhà nước nên nhìn rõ động thái trên thị trường, từ đó có hành động cụ thể để ổn định hệ thống trong dài hạn.

Hiện tại, các ngân hàng thương mại đang đứng trước sức ép hoặc là giảm lãi suất huy động xuống cận với giới hạn của bẫy thanh khoản, hoặc phải tăng lãi suất cho vay. Các loại xu hướng này đều không thể thực hiện được trong bối cảnh hiện nay. Nếu lãi suất trái phiếu chính phủ tiếp tục giảm thì tình hình sẽ càng trở nên phức tạp.