Trường hợp nổi bật nhất là tại Mỹ, Tổng thống Donald Trump đã thúc giục Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) cắt giảm lãi suất để tiết kiệm hàng tỷ đô la chi phí trả nợ.
Tuy nhiên, gánh nặng nợ chính phủ và chi phí vay nợ gia tăng ở các quốc gia khác như Anh và Nhật Bản cũng đang gây áp lực buộc các ngân hàng trung ương phải nới lỏng chính sách tiền tệ thông qua các biện pháp khác như làm chậm kế hoạch giảm quy mô bảng cân đối kế toán.
Sự kết hợp giữa nợ chính phủ và chi phí trả lãi gia tăng đã “tạo ra động lực chính trị to lớn cho các chính phủ trên toàn thế giới gây áp lực buộc các ngân hàng trung ương phải hạ lãi suất”, Kenneth Rogoff, giáo sư tại Harvard và cựu kinh tế trưởng của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cho biết.
Trong khi Mỹ nổi bật với cuộc đối đầu rõ ràng giữa Nhà Trắng và Fed, thì sự gia tăng chi phí vay dài hạn trên toàn cầu do chi tiêu chính phủ thúc đẩy đã gây áp lực thị trường buộc các ngân hàng trung ương khác phải điều chỉnh chính sách để kiềm chế lợi suất tăng.
“Chúng ta đã bước vào một kỷ nguyên mới với sự chi phối của chính sách tài khóa”, ông Kenneth Rogoff cho biết.
Tại Mỹ, các nhà phân tích cho rằng sự chênh lệch hiện tại giữa lãi suất ngắn hạn (vốn phần lớn được định hình bởi chính sách của ngân hàng trung ương) và lãi suất dài hạn (mang tính thị trường nhiều hơn) một phần phản ánh lo ngại rằng chính sách tiền tệ sẽ được nới lỏng hơn mức cần thiết để kiểm soát giá tiêu dùng.
 |
Chênh lệch lợi suất trái phiếu kho bạc Mỹ kỳ hạn 2 - 30 năm và chỉ số đồng đô la. |
Khoảng cách giữa lợi suất trái phiếu kho bạc Mỹ kỳ hạn 2 năm và 30 năm đang ở mức lớn nhất kể từ đầu năm 2022, do lợi suất ngắn hạn giảm do kỳ vọng về việc cắt giảm lãi suất.
Tại Anh, chi phí vay dài hạn đặc biệt cao, với lợi suất trái phiếu chính phủ kỳ hạn 30 năm ở mức 5,6%, gần mức cao nhất trong hơn 25 năm, trong khi lợi suất trái phiếu kho bạc Mỹ kỳ hạn 30 năm là khoảng 4,9%.
Sau khi dữ liệu lạm phát của Mỹ được công bố vào tuần trước và Tổng thống Trump tiếp tục chỉ trích Chủ tịch Fed Jerome Powell về việc chậm giảm lãi suất, lợi suất trái phiếu kho bạc Mỹ kỳ hạn 2 năm đã giảm 0,02 điểm phần trăm trong ngày, khi các nhà đầu tư củng cố kỳ vọng vào việc cắt giảm lãi suất, trong khi lợi suất trái phiếu kho bạc kỳ hạn 30 năm lại tăng 0,04 điểm phần trăm.
“Đó là một phản ứng bất thường đối với việc công bố dữ liệu tương đối không có gì đáng chú ý”, các nhà phân tích của Capital Economics nhận định, đồng thời cho biết điều này ám chỉ “điều gì sẽ xảy ra nếu ông Powell thực sự bị cách chức hoặc Nhà Trắng thực hiện các bước khác để tăng cường kiểm soát chính sách tiền tệ, đặc biệt là việc đề cử một chủ tịch Fed mới được xem là người bị chi phối bởi tổng thống”.
“Việc bổ nhiệm tạm thời Stephen Miran vào hội đồng thống đốc Fed - người được kỳ vọng sẽ thúc đẩy việc cắt giảm lãi suất - cho thấy nguy cơ Mỹ thống trị tài khóa đang gia tăng”, Trevor Greetham, người đứng đầu bộ phận đầu tư đa tài sản tại Royal London Asset Management nhận định.
Bên cạnh đó, nhiều quốc gia khác cũng đang đối mặt với những đặc điểm nợ công tương tự như Mỹ, mặc dù mức độ tranh luận ở các nơi này thường ít gay gắt hơn.
OECD dự kiến tổng nợ công của nhóm các quốc gia có thu nhập cao sẽ đạt mức kỷ lục 17.000 tỷ USD trong năm nay, so với 16.000 tỷ USD vào năm 2024 và 14.000 tỷ USD vào năm 2023.
Các ngân hàng trung ương ở các thị trường phát triển vẫn đang đưa chính sách tiền tệ và bảng cân đối kế toán trở lại trạng thái bình thường hơn sau nhiều năm nới lỏng định lượng - giai đoạn mua trái phiếu ồ ạt nhằm giúp nền kinh tế phục hồi sau cuộc khủng hoảng tài chính và đại dịch Covid.
Tuy nhiên, những nỗ lực thu hẹp bảng cân đối kế toán bằng cách bán ra các trái phiếu này cũng có thể đẩy lợi suất lên cao và làm tăng chi phí trả nợ của chính phủ.
Các nhà đầu tư đang theo dõi chặt chẽ Ngân hàng trung ương Anh (BoE) để xem liệu họ có thu hẹp đáng kể chương trình bán trái phiếu, hay còn gọi là thắt chặt định lượng trong quyết định dự kiến diễn ra vào tháng tới hay không.
"Vấn đề nan giải là, nếu điều kiện tài chính thắt chặt do các động thái của chính phủ về chính sách tài khóa, thì ngân hàng trung ương không thể được xem là đang thích ứng với chính sách tài khóa đó…Tôi cho rằng ngân hàng trung ương sẽ kiên quyết chống lại áp lực chi phối tài khóa", Mahmood Pradhan, giám đốc kinh tế vĩ mô toàn cầu tại Amundi Asset Management nhận định khi đề cập đến kế hoạch nợ và chi tiêu của chính phủ.
Nhưng ngay cả ở Đức, quốc gia từ lâu nổi tiếng với ngân sách cân bằng, lợi suất trái phiếu chính phủ kỳ hạn 30 năm đã tăng lên hơn 3% - mức cao nhất kể từ năm 2011 - chủ yếu là do kế hoạch tăng vay nợ của chính phủ mới nhằm phục hồi cơ sở hạ tầng và tăng chi tiêu quốc phòng.
Một số nhà kinh tế lo ngại rằng những xu hướng như vậy sẽ khuyến khích các chính phủ chuyển từ nợ dài hạn sang nợ ngắn hạn, điều này khiến các quốc gia dễ bị ảnh hưởng bởi biến động lãi suất hơn.
“Sự biến động này khiến việc sở hữu trái phiếu dài hạn trở nên khó khăn hơn, và do đó cũng khó phát hành hơn”, Matthew Morgan, giám đốc bộ phận thu nhập cố định tại Jupiter Asset Management cho biết.
Mặt khác, các quốc gia có tỷ lệ nợ trên GDP lớn nhất có thể là những quốc gia dễ bị ảnh hưởng nhất. Nhà đầu tư kỳ cựu Ray Dalio đã cảnh báo về "vòng xoáy tử thần của nợ nần" trong một kịch bản cực đoan, khi các chính phủ buộc phải vay thêm nợ để trang trải chi phí lãi tăng vọt.
Ông cho biết, nếu lợi suất trái phiếu quá cao, các ngân hàng trung ương sẽ cần phải can thiệp một lần nữa in tiền và mua trái phiếu để cố gắng giữ lãi suất ở mức thấp, điều này sẽ làm giảm giá trị của đồng tiền…những lo ngại như vậy có thể làm giảm giá trị của các tiền tệ dự trữ chính chẳng hạn như đồng đô la và đồng euro so với vàng, vốn đã đạt mức cao kỷ lục trong năm nay.
