Đây là cảnh báo được nêu trong báo cáo “Ngăn chặn gian lận trong tâm bão rủi ro” của Hiệp hội Kế toán Công chứng Anh quốc (ACCA).
Báo cáo, được công bố trong Tuần lễ Nâng cao Nhận thức về Gian lận Quốc tế, khảo sát hơn 2.000 chuyên gia và tổng hợp thông tin từ 31 cuộc thảo luận bàn tròn toàn cầu. Nghiên cứu cho thấy các tổ chức đang đối mặt với những mối đe dọa ngày càng tinh vi, kết hợp giữa đổi mới công nghệ và những chuẩn mực văn hóa, thứ bậc ăn sâu từ lâu.
 |
| Ảnh: ACCA Việt Nam |
Khảo sát cho thấy gian lận mua sắm dẫn đầu với 34% ý kiến, theo sau là hối lộ và tham nhũng với 20%, phản ánh những lỗ hổng kéo dài trong hoạt động vận hành và thương mại. Trong khi đó, các nền tảng thanh toán số và siêu ứng dụng mở rộng “mặt trận tấn công”, khiến các hành vi gian lận diễn ra nhanh hơn, tinh vi hơn. Các chiêu trò liên quan tiền điện tử và thông tin ESG sai lệch cũng nổi lên như những “điểm mù” đáng lo ngại, cho thấy tốc độ biến đổi chóng mặt của hệ sinh thái tài chính - thương mại trong khu vực.
“Gian lận không có khuôn mẫu cố định và thực tế phức tạp hơn nhiều so với tưởng tượng,” tiến sĩ Jennifer Wilson, FCCA, nhà khoa học hành vi, nhận định. “Một trong những vụ gian lận lớn nhất ở Australia lại do một phụ nữ thực hiện, giấu phần lợi nhuận ngay trước mắt mọi người. Điều này cho thấy cần hợp tác đa ngành để xử lý vấn đề đa chiều.”
Bên cạnh công nghệ, yếu tố văn hóa vẫn là rào cản lớn. Ở nhiều thị trường, việc bàn luận công khai về gian lận vẫn bị xem là thiếu trung thành, trong khi các chuẩn mực thứ bậc khiến việc tố giác trở nên khó khăn. Khảo sát của ACCA cho thấy nhân viên cấp dưới lo ngại bị trả đũa nhiều nhất, nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết về tính độc lập trong điều tra và các biện pháp bảo vệ rõ ràng để xây dựng niềm tin.
“Không thể giải quyết một nền văn hóa yếu kém chỉ bằng các con số. Khi thiếu niềm tin, mọi quy trình chỉ mang tính hình thức,” ông Ashu Sharma, Giám đốc Chiến lược tại ACi kiêm Trưởng nhóm Điều tra Tập đoàn tại Anglo American, nhấn mạnh. Những rào cản văn hóa này khiến các biện pháp kiểm soát truyền thống trở nên không đủ. Do đó, các tổ chức cần đưa đánh giá rủi ro hành vi vào chiến lược phòng chống gian lận và điều chỉnh quy trình sao cho phù hợp với chuẩn mực địa phương, nhằm giám sát hiệu quả.
 |
| Gian lận mua sắm và hối lộ nổi lên như rủi ro hàng đầu tại châu Á - Thái Bình Dương khi nạn lừa đảo sử dụng AI ngày càng tinh vi. Ảnh: ACCA Việt nam |
Báo cáo cũng giới thiệu ma trận hướng dẫn giúp các doanh nghiệp ưu tiên phân bổ nguồn lực trước khi gian lận gây tổn thất, đi kèm là hướng dẫn về cách đánh giá hiệu quả và đưa các hiểu biết hành vi vào quản trị rủi ro.
“Gian lận là dấu hiệu cảnh báo quan trọng về tình hình sức khỏe của tổ chức,” ông Rupert Evill, nhà sáng lập Ethics Insight, nhận định. “Nếu bạn xác định được những nơi gian lận xuất hiện, bạn sẽ có thể cải thiện hiệu quả hoạt động tổng thể.”
ACCA nhấn mạnh, để đối phó gian lận trong khu vực, các tổ chức cần kết hợp công nghệ, vận hành và văn hóa. AI, siêu ứng dụng, tiền điện tử hay sai lệch ESG ngày càng tinh vi, khiến việc tuân thủ hình thức hay theo checklist không còn đủ.
“Rủi ro gian lận tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương chịu ảnh hưởng cả từ văn hóa lẫn công nghệ. Chuyển đổi số mang lại nhiều cơ hội, nhưng đồng thời cũng thúc đẩy lừa đảo và thông tin sai lệch. Các tổ chức cần nhận thức rằng các chuẩn mực thứ bậc và nỗi lo bị trả đũa có thể hạn chế khả năng giám sát, và vì vậy cần xây dựng cơ chế quản trị khuyến khích báo cáo an toàn, đáng tin cậy,” bà Rachael Johnson, Giám đốc Quản lý Rủi ro và Quản trị Doanh nghiệp ACCA, nhấn mạnh.
Ông Pulkit Abrol, Giám đốc ACCA khu vực châu Á - Thái Bình Dương, cũng khẳng định: “‘Để theo kịp các mối đe dọa kỹ thuật số và những thay đổi nhanh chóng trong hoạt động, các tổ chức cần đảm bảo tính độc lập trong điều tra, thực hiện đánh giá rủi ro hành vi, đồng thời xây dựng khung báo cáo minh bạch và rõ ràng.”
Báo cáo kêu gọi một sự tái cấu trúc toàn diện, yêu cầu các doanh nghiệp nâng cao trách nhiệm giải trình và tích hợp các hiểu biết về hành vi cùng văn hóa vào quản trị. Trong bối cảnh thanh toán số, siêu ứng dụng và tiền điện tử phát triển nhanh chóng, những tổ chức biết kết hợp nhận thức rủi ro với giám sát nhạy cảm về văn hóa sẽ bảo vệ hoạt động, xây dựng niềm tin và tạo ra giá trị bền vững trong môi trường kinh doanh ngày càng phức tạp.
