Báo cáo Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) hàng năm của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đều có chương nghiên cứu đặc biệt, trong báo cáo PCI 2017 là về năng lực quản lý của lãnh đạo doanh nghiệp.
Thiếu vắng doanh nghiệp cỡ vừa
Theo kết quả điều tra của nhóm nghiên cứu PCI, các doanh nghiệp dân doanh của Việt Nam gia tăng về số lượng thành lập, nhưng lại nhỏ đi đáng kể về quy mô vốn và lao động trung bình. Một doanh nghiệp dân doanh điển hình có chưa đến 20 nhân viên và 1,2 tỷ đồng vốn đầu tư cố định.
14% số doanh nghiệp hoạt động chính trong lĩnh vực công nghiệp chế tạo; 11% xuất khẩu trực tiếp hay gián tiếp thông qua các nhà cung cấp; 6% cung ứng hàng hoá hoặc dịch vụ cho các doanh nghiệp FDI hoạt động tại Việt Nam.
Vào thời điểm lẽ ra các ngành sản xuất cần củng cố và các doanh nghiệp Việt Nam cần phát triển vững mạnh để có thể cạnh tranh trên trường quốc tế, thì họ lại đang nhỏ đi cả về quy mô đầu tư và lao động.
Chất lượng quản lý chưa cao
Trong nghiên cứu về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, nhóm nghiên cứu PCI tập trung vào các yếu tố bên trong của doanh nghiệp - những yếu tố mà họ có thể tự khắc phục, không phải phụ thuộc vào quyết định của các nhà hoạch định chính sách.
Cụ thể, nhóm nghiên cứu phân tích chất lượng quản lý của các doanh nghiệp dựa trên một nghiên cứu có sức ảnh hưởng rộng rãi của giáo sư Nicholas Bloom, Đại học Stanford, Hoa Kỳ.
Theo cách tiếp cận này, các câu hỏi đo lường chất lượng quản lý được thiết kế trong 2 mẫu phiếu điều tra PCI đối với doanh nghiệp dân doanh trong nước và doanh nghiệp FDI (*), tập trung vào 3 tiêu chí: theo dõi hiệu suất (thu thập và phân tích thông tin); đặt mục tiêu (gồm các mục tiêu ngắn và dài hạn); hình thức khích lệ, động viên (thưởng cho nhân viên giỏi và đào tạo lại hay thuyên chuyển những người kém).
Để đánh giá được toàn diện, nhóm nghiên cứu tiến hành so sánh trình độ quản lý của các doanh nghiệp dân doanh của Việt Nam với các doanh nghiệp FDI.
Kết quả cho thấy, các nhà quản lý giỏi nhất của các doanh nghiệp dân doanh Việt Nam điển hình là có bằng cao học quản trị kinh doanh (MBA), tham gia hoạt động xuất khẩu hoặc làm ăn trong chuỗi sản xuất toàn cầu, hoặc trước đây từng nắm giữ vị trí quản lý tại các doanh nghiệp nhà nước và làm đối tác cung cấp cho các doanh nghiệp FDI.
Ngược lại, những nhà quản lý kém nhất của Việt Nam điển hình thì chỉ tốt nghiệp trung học, bắt đầu sự nghiệp kinh doanh từ hộ kinh doanh hoặc đi lên từ vị trí nhân viên trong các doanh nghiệp nhà nước, chủ yếu kinh doanh ở thị trường nội địa và thường tham gia đấu thầu cung cấp hàng hóa, dịch vụ cho các dự án sử dụng vốn ngân sách nhà nước.
Những doanh nghiệp có nhà quản lý giỏi thường có mức tăng trưởng đầu tư và việc làm cao hơn.
Ví dụ, nếu chất lượng quản lý của doanh nghiệp tăng lên 1 điểm, thì doanh nghiệp sẽ tăng trưởng vốn 1,06 điểm phần trăm trung bình hàng năm.
Nhà quản lý giỏi thường có xu hướng lạc quan hơn trong các kế hoạch mở rộng hoạt động trong tương lai. Trong số các doanh nghiệp nội địa, 54% có nhà quản lý giỏi có kế hoạch tăng quy mô hoạt động trong hai năm tới.
Nhà quản lý giỏi ít liên quan tới việc chi trả chi phí không chính thức
Những nhà quản lý giỏi và thành công nhất của Việt Nam thường ít dính dáng đến chi trả chi phí không chính thức.
Họ chi ít tiền hơn cho những hoạt động này và không cho rằng chi trả chi phí không chính thức là “luật bất thành văn” trong môi trường kinh doanh Việt Nam, cũng như không coi đây là trở ngại đối với thành công của họ.
Một điểm cải thiện về chất lượng quản lý đi kèm với giảm 3% xác suất có chi trả chi phí không chính thức trong đăng ký doanh nghiệp, giảm 5,5% xác suất có tặng quà trong quá trình thanh, kiểm tra và giảm 1% xác suất có chi trả khi tiếp cận đất đai hoặc giải quyết tranh chấp tại tòa án.
… Và tận dụng tốt hơn những cải cách chất lượng điều hành
Phát hiện về việc những nhà quản lý giỏi ít dính dáng tới chi trả chi phí không chính thức và thường cảm nhận tích cực hơn về môi trường kinh doanh so với các nhà quản lý kém đã góp phần trả lời câu hỏi tại sao những cải cách của một số tỉnh lại không được các doanh nghiệp đánh giá cao?
Một lý giải cho câu hỏi này có thể là những nhà quản lý giỏi luôn chủ động tìm kiếm thông tin về các thay đổi chính sách và tận dụng những thay đổi đó cho hoạt động kinh doanh. Các nhà quản lý kém, ngược lại, thường không nhận thấy và đôi khi đổ lỗi cho chính quyền tỉnh về các khó khăn trong hoạt động kinh doanh.
Một ngụ ý chính sách trong nghiên cứu của VCCI là Việt Nam cần tập trung đào tạo nâng cao năng lực quản lý cho các lãnh đạo doanh nghiệp, như vậy sẽ giúp họ có nhiều cơ hội đến gần với thành công hơn và giảm đi khả năng khiến họ phải dựa vào chi trả chi phí không chính thức hơn trong hoạt động sản xuất - kinh doanh.
* Hàng năm, VCCI tiến hành điều tra khoảng 10.000 doanh nghiệp dân doanh và gần 2.000 doanh nghiệp FDI tại 63 tỉnh, thành phố của Việt Nam
