Suất đầu tư cho sản xuất vật liệu xây dựng ở Việt Nam quá cao.

Suất đầu tư cho sản xuất vật liệu xây dựng ở Việt Nam quá cao.

Xuất khẩu vật liệu xây dựng: Tìm lối đi

(ĐTCK-online) Từ hơn một năm trở lại đây, hết kính, gạch ceramic, gỗ, rồi đến xi măng, sắt, thép bị doanh nghiệp kêu ca rơi vào khủng hoảng thừa. Trong khi đó, nhiều thị trường bên ngoài Việt Nam có quan hệ thương mại thân thiết đang thiếu sản phẩm vật liệu xây dựng. Xuất khẩu là hướng đi nhiều doanh nghiệp nghĩ tới nhưng sau nhiều năm cố gắng, đây vẫn là nhóm ngành có kim ngạch thấp và thấp đến nỗi không được thống kê.

Số liệu từ một số hiệp hội cho thấy, nhiều ngành sản xuất vật liệu xây dựng đang đứng trước nguy cơ khủng hoảng thừa và chịu cạnh tranh quyết liệt từ hàng ngoại nhập tràn vào. Theo thống kê của Hiệp hội Xi măng Việt Nam, tổng số dây chuyền sản xuất xi măng ở Việt Nam năm 2009 là 105, với tổng công suất thiết kế hơn 61 triệu tấn, ước tính sản xuất 50 triệu tấn. Tiêu thụ năm 2009 ước khoảng 44 - 45 triệu tấn, dự báo tiêu thụ xi măng trong năm 2010 tăng thêm 4 - 5 triệu tấn. Như vậy, nếu các nhà máy chạy hết công suất thì Việt Nam có thể dư thừa hơn 10 triệu tấn xi măng trong năm 2010. Thống kê của Hiệp hội Thép cho hay, nhu cầu thép cho giai đoạn 2009 - 2010 chỉ xấp xỉ 4 triệu tấn nhưng đến thời điểm này, tổng công suất đã lên tới 7 triệu tấn. Còn gạch ốp lát, hiện cả nước có trên 60 doanh nghiệp sản xuất với tổng công suất lên tới gần 200 triệu m2/năm, nhu cầu tiêu thụ chỉ khoảng 150 triệu m2/năm.

Tình trạng khủng hoảng thừa khiến nhiều doanh nghiệp phải áp dụng các biện pháp giảm thiểu chi phí sản xuất, nghiên cứu tìm kiếm thị trường mới cả trong và ngoài nước… Tuy vậy, theo một cán bộ trong Hội Vật liệu xây dựng Việt Nam, tổng kim ngạch xuất khẩu vật liệu xây dựng trong 5 năm gần đây của Việt Nam chưa đạt tới con số 1 tỷ USD, trong đó tập trung chủ yếu ở những doanh nghiệp có quy mô, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Hơn nữa, sản phẩm xuất khẩu có nguyên vật liệu đầu vào chủ yếu là nhập khẩu, Việt Nam cũng chỉ hưởng lợi ở công đoạn gia công.

Lý giải tình trạng èo uột trong xuất khẩu hàng vật liệu xây dựng, vị cán bộ trên cho rằng, suất đầu tư cho sản xuất vật liệu xây dựng ở Việt Nam quá cao, giá thành sản phẩm Việt Nam do đó thường cao hơn 15 - 20% so với mức trung bình trên thế giới. Cước vận chuyển và chi phí cho vận chuyển hàng vật liệu xây dựng tại Việt Nam cũng cao hơn so với nhiều nước. Trong khi đó, tính liên kết vẫn là điểm yếu muôn thuở của doanh nghiệp Việt Nam. Để cạnh tranh, nhiều doanh nghiệp giảm giá bán ồ ạt, khiến cho phía Việt Nam thường gặp thiệt thòi khi đàm phán giá với đối tác nước ngoài.

Đơn cử như xi măng, hiện thị trường Nga đang có nhu cầu rất lớn, châu Âu cũng cần nhiều, một số doanh nghiệp nước ngoài đã khảo sát khả năng nhập hàng từ Việt Nam sang, nhưng nhìn đến bảng giá thì doanh nghiệp Việt Nam đành lắc đầu vì nếu tính cả cước vận tải thì chỉ có lỗ. Đặc biệt, trong xuất khẩu vật liệu xây dựng, đối tác thường yêu cầu trả chậm, đây cũng là rủi ro khó lường. Theo nhiều doanh nghiệp, họ cũng được đối tác châu Phi mời hợp tác nhưng vì xuất theo đường tiểu ngạch, rủi ro vô cùng lớn, thậm chí cả mất hàng, nên doanh nghiệp đành xác định an phận tại thị trường nội địa.

Cũng chính vì khó khăn như vậy, nên 8 tháng đầu năm 2009, gốm sứ (gạch ốp là mặt hàng xuất khẩu chủ lực) là ngành xuất khẩu vật liệu xây dựng duy nhất có tên trong danh sách của Tổng cục Thống kê thuộc một trong những nhóm có mức độ sụt giảm kim ngạch nhiều nhất. Cụ thể, tháng 8, kim ngạch xuất khẩu gốm sứ đạt 18 triệu USD, giảm 1 triệu USD so với tháng trước; tính chung 8 tháng đầu năm 2009, kim ngạch đạt 167 triệu USD, so với cùng kỳ giảm 27,7%.

Bộ Xây dựng mới đây kêu gọi các doanh nghiệp, hiệp hội và chuyên gia hiến kế đẩy mạnh xuất khẩu, các hiệp hội thì đồng loạt đề nghị tạm dừng cấp phép đầu tư mới để khai thác tốt các cơ sở đã có. Hội Vật liệu xây dựng đề xuất Chính phủ làm việc với các nước để giảm thuế nhập khẩu, thi hành hiệp định vận tải với một số nước châu Âu, nhằm hỗ trợ cước phí vận tải cho hàng vật liệu xuất khẩu… Tuy nhiên, theo các chuyên gia, bên cạnh mong muốn có chính sách hỗ trợ tầm vĩ mô, sự năng động, nỗ lực của bản thân mỗi doanh nghiệp đóng vai trò quyết định. Trường hợp của Vicostone, Nhà máy đá ốp lát cao cấp Vinaconex là một ví dụ. Đây là nhà máy do Vinaconex bỏ vốn đầu tư với tỷ trọng lớn, trong báo cáo khả thi ban đầu, Nhà máy dự kiến tận dụng nguồn nguyên liệu trong nước giá rẻ, sản phẩm phục vụ các công trình do Vinaconex làm chủ đầu tư. Thế nhưng, khi đi vào sản xuất mới thấy khó khăn do nguồn nguyên vật liệu trong nước nghèo nàn, nếu có thì chất liệu kém, giá thành sản phẩm làm ra lại cao và không đáp ứng được nhu cầu thị trường. Vài năm sau khi hoạt động vẫn lỗ, Vicostone đã phải thay lãnh đạo và chuyển hướng làm hàng xuất khẩu. Nguyên vật liệu nhập, tận dụng lợi thế nhân công giá rẻ, sắp xếp, bố trí dây chuyền sản xuất hợp lý, tận dụng tối đa chi phí, nhất là nghiên cứu để tạo ra chủng loại sản phẩm đa dạng về màu sắc, Vicostone mới cạnh tranh được trên các thị trường nước ngoài và hiện toàn bộ sản phẩm đều phục vụ cho xuất khẩu.