Hiện tại, thị trường chứng khoán toàn cầu đang ở trong bối cảnh rất nhạy cảm và dễ bị ảnh hưởng nặng nề bởi những diễn biến mới theo hướng gần như không thể đoán trước được của cuộc chiến tranh thương mại giữa Mỹ - Trung Quốc hay những căng thẳng địa chính trị. Do đó, thị trường chứng khoán Việt Nam chắc chắn cũng không tránh khỏi những ảnh hưởng nhất định, mặc dù Việt Nam được đánh giá là một trong những quốc gia có phần được hưởng lợi từ diễn biến này.
Tương lai là điều khó dự báo và không chắc chắn, trạng thái nhạy cảm của thị trường hiện tại chứa đựng rủi ro cao, những sự không chắc chắn khiến nhà đầu tư loay hoay với câu hỏi, rằng có nên tiếp tục mua, nắm giữ hay bán ra chứng khoán và tránh xa thị trường khi mà các chỉ số chứng khoán dao động lên xuống liên tục với biên độ lớn. Ngoài ra, quy mô danh mục cổ phiếu không nhỏ khiến nhiều nhà đầu tư không thể thực hiện chiến lược bán tất toán danh mục cổ phiếu.
Thị trường chứng khoán phái sinh ra đời với một trong những vai trò chính là phòng ngừa rủi ro. Trong khi nghiệp vụ bán khống chưa được phép triển khai trên thị trường chứng khoán cơ sở, hợp đồng tương lai chỉ số cổ phiếu là một loại hợp đồng phái sinh cho phép nhà đầu tư có thể bảo vệ được danh mục cổ phiếu khỏi diễn biến giảm đột ngột không mong muốn để bảo toàn giá trị tài sản cho nhà đầu tư bằng cách mở các vị thế bán (Short) tùy theo quy mô tài sản của danh mục cổ phiếu theo công thức:
Số lượng hợp đồng cần mở = (Hệ số Beta danh mục cổ phiếu mong muốn – Hệ số Beta danh mục cổ phiếu hiện tại ) x Giá trị danh mục cổ phiếu hiện tại/Giá một HĐTL chỉ số
Chẳng hạn như, danh mục cổ phiếu hiện tại của nhà đầu tư có tổng tài sản là 3 tỷ đồng, beta danh mục hiện tại là 1.2, giá một HĐTL chỉ số VN30 kỳ hạn 3 tháng cuối ngày 14/5 là 884 điểm. Với hệ số nhân của các HĐTL chỉ số VN30 hiện tại ở mức 100.000 thì quy mô hay giá một hợp đồng tương lai kỳ hạn 3 tháng là 100.000 x 884 = 88,4 triệu đồng.
Theo đó, số hợp đồng tương lai mà nhà đầu tư cần mua để phòng ngừa rủi ro sẽ là: (0 - 1,2) x 3.000.000.000/88.400.000 = - 40,7. Điều này đồng nghĩa với việc mở vị thế short 41 hợp đồng. Khi đó, nếu thị trường giảm 15%, danh mục cổ phiếu ban đầu có beta 1,2 sẽ giảm giá trị 18%, chỉ còn 2,46 tỷ đồng. Thế nhưng bù lại, 41 hợp đồng short ở kỳ hạn 3 tháng sẽ mang lại khoản lãi 543,67 triệu đồng. Tức giá trị toàn danh mục vẫn là 3,004 tỷ đồng dù thị trường chung giảm tới 15%.
Một ví dụ khác: Nhà đầu tư cá nhân sở hữu danh mục gồm 2 mã cổ phiếu có giá trị thị trường hiện tại là 10 triệu đồng. Với lo lắng thị trường chung có thể giảm nhưng 2 mã cổ phiếu đang nắm giữ vẫn đang thể hiện phong độ rất vững chắc và câu chuyện của doanh nghiệp vẫn ở mức tích cực khiến nhà đầu tư không có lý do gì phải bán đi chỉ vì những lo ngại chưa thành hiện thực. Nhà đầu tư trên tiến hành short 1 hợp đồng.
Giả sử sau đó thị trường bất ngờ giảm hai phiên liên tục với mức giảm tính chung cả hai ngày lên tới 4%, hai cổ phiếu của nhà đầu tư chỉ chịu ảnh hưởng nhẹ của thị trường chung với mức giảm bằng 70% mức giảm chung của toàn thị trường, tức còn 7 triệu đồng. Nhưng 1 vị thế short mở trước đó đã mang lại cho nhà đầu tư 3,5 triệu đồng khi chỉ số chung giảm tới gần 36 điểm (4%). Chung cuộc, nhà đầu tư vẫn bảo toàn được giá trị danh mục của mình.
Nhà đầu tư có thể giao dịch phái sinh ở đâu?
Hầu hết các công ty chứng khoán lớn trên thị trường đều cho phép nhà đầu tư tham gia giao dịch chứng khoán phái sinh trên nền tảng giao dịch của mình với mức phí giao dịch và dịch vụ đi kèm khác nhau.
Ngoài phí giao dịch, nhà đầu tư còn phải nộp một khoản thuế bằng 0,05% giá trị mỗi lần giao dịch tính trên giá trị ký quỹ 10% do Trung tâm Lưu ký chứng khoán Việt Nam (VSD) quy định. Như vậy, trên thực tế, những nhà đầu tư liên tục mua bán trong phiên với khối lượng từ 5 - 10 hợp đồng mỗi lần, thậm chí nhiều hơn, thì tổng chi phí lên đến tiền triệu mỗi ngày.
Do đó, bài toán chi phí giao dịch là điều mà nhà đầu tư cần giải quyết bởi nó sẽ giúp họ tiết kiệm được chi phí không nhỏ. Hiện trên thị trường Công ty chứng khoán VPS và Công ty chứng khoán Mirae Asset Việt Nam đang miễn phí giao dịch chứng khoán phái sinh cho khách hàng.
