Giao dịch loại này dù không trái quy định pháp luật, nhưng khiến cuộc chơi chứng khoán, nhất là chứng khoán phái sinh, trở nên bất lợi cho nhiều nhà đầu tư đại chúng.
"Cứ nhìn những giao dịch nhỏ, thậm chí chỉ vài chục cổ phiếu trên thị trường, nhưng có thể tác động không nhỏ đến Index, nhà đầu tư nghi ngờ đó là các giao dịch mang tính điều chỉnh chỉ số được tính toán một cách tự động", lãnh đạo phụ trách đầu tư của một công ty quản lý quỹ thuộc nhóm 5 công ty đang quản lý tài sản lớn nhất tại Việt Nam nói và cho biết, đặc thù giao dịch nhỏ giọt của một số mã lớn đã tạo điều kiện cho một số nhà đầu tổ chức - những người có vị thế về nguồn dữ liệu và kỹ thuật giao dịch tự động, đạt được lợi thế trong điều chỉnh Index, một loại quyền lực mới trên thị trường.
Cổ phiếu SAB của Sabeco hiện đứng thứ 6 thị trường về quy mô vốn hóa, với vốn hóa thị trường gần 160.000 tỷ đồng. Thế nhưng, với thanh khoản rất thấp, vốn hóa của Sabeco lại có thể “phồng lên, xẹp xuống” cả nghìn tỷ đồng mỗi phiên chỉ bằng vài trăm, hoặc vài nghìn cổ phiếu giao dịch đúng thời điểm.
SAB chính là một trong những cổ phiếu dễ tác động nhất khi muốn ảnh hưởng đến chỉ số VN-Index, VN30-Index. Ngoài cổ phiếu này, còn một số cổ phiếu nữa có vốn hóa áp đảo thuộc VN30 cũng trong hoàn cảnh: Vốn hóa lớn, cổ phiếu lưu hành tự do nhiều, nhưng thanh khoản (theo khối lượng) chẳng bao nhiêu.
Kết thúc phiên giao dịch ngày 21/3/2019, ngày chốt hợp đồng phái sinh, phiên đóng cửa (ATC), VN-Index rơi theo chiều thẳng đứng trong sự ngỡ ngàng của hàng nghìn nhà đầu tư cá nhân. Có ý kiến đổ cho tại phái sinh, có ý kiến bảo không phải. Thị trường có nhiều tranh cãi, nhưng điều cần chú ý hơn là sự xuất hiện của những giao dịch khối lượng nhỏ, đặt giá bất thường của vài mã lớn trong thời gian vừa qua.
Nhà quản lý từng chia sẻ, trong quá trình làm việc tại công ty chứng khoán đã quan sát được hành vi giao dịch thông qua robot. Việc này không sai luật hiện hành và cũng từng thấy trên TTCK quốc tế. Thế nhưng, trong giai đoạn đầu tại Việt Nam, máy tính, robot chắc chắn có lợi thế hơn nhà đầu tư cá nhân trong việc tính toán phương án tác động để “lái” chỉ số. Với quỹ cổ phiếu lớn, việc nhờ máy tính tính toán đường đi của VN-Index và các phương án giao dịch để diễn biến theo một kịch bản cụ thể là có thể xảy ra.
TTCK vốn rất nhạy cảm. Khi đại đa số nhà đầu tư là nhà đầu tư cá nhân thì tâm lý thị trường càng dễ bị tác động. Quyền lực trên thị trường đã không chỉ còn là những nhà đầu tư lớn với quy mô tài sản hàng chục nghìn tỷ đồng, mà còn có công nghệ giao dịch tự động trên nền tảng nguồn hàng gồm nhiều mã cổ phiếu lớn.
Vậy xử lý tình trạng trên như thế nào? Nếu quy mô thị trường lớn hơn, thanh khoản trở nên đồng đều hơn và đặc biệt, công nghệ dùng robot tính toán giao dịch được sử dụng rộng rãi hơn, thì khả năng chỉ số thị trường bị can thiệp bằng các giao dịch tự động sẽ giảm bớt? Cho đến thời điểm “pha loãng” đó, thị trường Việt Nam sẽ còn xuất hiện những giao dịch bất ngờ xuất phát từ một số robot tự động âm thầm đua lệnh với nhà đầu tư.
