Áp lực lớn lên danh mục tài sản có rủi ro cao
Dù tỷ lệ an toàn tài chính tối thiểu (180%) không thay đổi, Thông tư đã điều chỉnh hàng loạt hệ số rủi ro và quy định về vốn khả dụng, qua đó, tạo tác động trực tiếp đến cấu trúc tài sản, chiến lược tăng trưởng và mô hình kinh doanh của các công ty chứng khoán trong giai đoạn tới.
Điểm thay đổi quan trọng nhất là hệ số rủi ro của các nhóm tài sản chính đều được nâng mạnh, đặc biệt là trái phiếu doanh nghiệp, các khoản phải thu, phần vốn góp, đầu tư vào công ty liên kết/không niêm yết, khoản đầu tư mất khả năng thanh toán bị loại trừ khỏi vốn khả dụng. Điều này khiến các công ty chứng khoán đang nắm giữ lượng lớn tài sản rủi ro sẽ phải tăng vốn điều lệ để giữ tỷ lệ an toàn tài chính ở mức yêu cầu, hoặc thu hẹp quy mô các tài sản rủi ro cao, đặc biệt là trái phiếu doanh nghiệp yếu, các khoản phải thu hợp đồng hợp tác kinh doanh và khoản đầu tư vốn vào doanh nghiệp không có thanh khoản.
Nhóm công ty chứng khoán có danh mục trái phiếu lớn hay các công ty từng đẩy mạnh cho vay thông qua hợp đồng hợp tác kinh doanh sẽ chịu áp lực trực tiếp. Việc hệ số rủi ro tăng đồng nghĩa mỗi đồng đầu tư vào nhóm tài sản này sẽ ngốn nhiều vốn khả dụng hơn, làm giảm năng lực mở rộng quy mô tự doanh và cung cấp dịch vụ.
Ngược lại, các công ty chứng khoán định vị theo mô hình truyền thống, ít đầu tư trái phiếu, tập trung cho vay ký quỹ và tự doanh cổ phiếu thanh khoản cao lại có lợi thế khi duy trì tỷ lệ an toàn tài chính 550 - 650%, vượt xa yêu cầu tối thiểu.
Hạn chế nghiệp vụ phi truyền thống, đẩy lùi rủi ro tín dụng ngầm
Theo VIS Rating, quy định mới định hướng công ty chứng khoán quay lại các hoạt động cốt lõi, gồm cho vay ký quỹ, kinh doanh trái phiếu và giấy tờ có giá, môi giới dịch vụ khách hàng.
Trong 3 năm vừa qua, đặc biệt giai đoạn 2020 - 2023, nhiều công ty chứng khoán trở thành “cánh tay nối dài” tín dụng cho ngân hàng hoặc doanh nghiệp lớn bằng các hình thức: cho vay thông qua phải thu hợp đồng hợp tác kinh doanh (BCC), cung cấp vốn ngắn hạn cho doanh nghiệp bất động sản, đầu tư vào trái phiếu có xếp hạng tín nhiệm thấp hoặc chưa được xếp hạng. Các khoản phải thu BCC này thường gắn với doanh nghiệp có dòng tiền yếu, đòn bẩy cao, lịch sử chậm trả trái phiếu. Vì vậy, rủi ro tín dụng ngầm trong hệ thống công ty chứng khoán tăng nhanh mà không phản ánh đúng vào chỉ số an toàn tài chính.
Thông tư mới đã đánh thẳng vào nhóm tài sản này bằng cách tăng mạnh trọng số rủi ro, buộc công ty chứng khoán thu hẹp cho vay BCC, trích lập dự phòng mạnh hơn. Về dài hạn, điều này giúp lành mạnh hóa bảng cân đối kế toán và giảm nguy cơ đổ vỡ dây chuyền khi thị trường trái phiếu hoặc bất động sản gặp biến cố.
Một thay đổi quan trọng khác là tăng thêm tối đa 30% trọng số rủi ro đối với các khoản góp vốn vào công ty TNHH khi tổng mức đầu tư vào một tổ chức vượt quá 25% vốn chủ sở hữu của công ty chứng khoán. Trước đây, quy định này chỉ áp dụng cho đầu tư cổ phần và trái phiếu, còn nay vượt qua cả phạm vi đó, bao trùm tất cả khoản góp vốn. Điều này giúp giảm rủi ro tập trung theo nhóm doanh nghiệp/hệ sinh thái, hạn chế việc công ty chứng khoán “dồn vốn” vào các doanh nghiệp có liên quan, giảm tác động lan truyền khi một hệ sinh thái gặp khó khăn (như các trường hợp từng xảy ra với trái phiếu doanh nghiệp trong giai đoạn 2022 -2023)
Việc phân tán rủi ro là yêu cầu quan trọng trong bối cảnh ngành chứng khoán phát triển nhanh, tổng tài sản của 30 công ty lớn nhất có tỷ lệ tăng trưởng kép hàng năm 34% trong 5 năm qua. Tốc độ tăng nóng khiến tính dễ tổn thương theo nhóm khách hàng lớn này càng rõ rệt.
Đánh giá tác động của quy định mới, VIS Rating cho rằng, trong ngắn hạn là không quá lớn, bởi nhiều công ty chứng khoán duy trì hệ số an toàn tài chính cao hơn nhiều mức tối thiểu, các công ty chứng khoán lớn đã tăng vốn liên tục giai đoạn 2022 - 2025, nguồn thu từ cho vay ký quỹ và môi giới vẫn tăng nhờ tâm lý thị trường tích cực
Tuy nhiên, tác động dài hạn là rất rõ rệt. Ngành chứng khoán sẽ tách bạch giữa nhóm công ty chứng khoán an toàn - tập trung vào lĩnh vực cốt lõi và nhóm công ty chứng khoán đầu tư rủi ro cao. Mô hình “tăng trưởng nóng dựa trên cho vay BCC và trái phiếu rủi ro” sẽ dần chấm dứt. Các công ty chứng khoán liên kết với ngân hàng sẽ phải kiểm soát dòng vốn nội bộ và hạn chế khuếch đại rủi ro cho hệ thống.
Các nội dung đáng chú ý tại Thông tư số 102/2025/TT-BTC
- Điều chỉnh cách tính vốn khả dụng - chỉ tiêu quan trọng phản ánh năng lực tài chính của các công ty chứng khoán. Một số nội dung như lợi nhuận sau thuế chưa phân phối, cổ phiếu quỹ và tài sản dùng làm bảo đảm cho nghĩa vụ dài hạn được quy định lại rõ ràng hơn.
- Bổ sung thêm các khoản phải giảm trừ để đảm bảo việc đánh giá sức khỏe tài chính sát thực tế.
- Trái phiếu chuyển đổi và cổ phiếu ưu đãi hoàn lại chỉ được tính là vốn khả dụng khi đáp ứng các điều kiện nghiêm ngặt: có kỳ hạn tối thiểu 5 năm, không được bảo đảm bằng tài sản của chính doanh nghiệp và chỉ được phép mua lại trước hạn hoặc điều chỉnh lãi suất trong những trường hợp đặc biệt.
- Cập nhật quy định về rủi ro hoạt động, rủi ro thị trường và rủi ro thanh toán. Các công ty chứng khoán và công ty quản lý quỹ phải tính thêm nhiều yếu tố chi phí mới như chênh lệch tỷ giá, chi phí tài chính hay chi phí không bằng tiền, qua đó phản ánh chính xác hơn mức độ rủi ro trong hoạt động.
- Tăng hệ số rủi ro khi tổ chức đầu tư quá nhiều vào một loại tài sản, với mức tăng từ 10% đến 30%, tùy quy mô đầu tư so với vốn chủ sở hữu.
- Về rủi ro thanh toán, phạm vi áp dụng được mở rộng sang các hợp đồng như tiền gửi, chứng chỉ tiền gửi, mua bán lại chứng khoán và các khoản cho vay.
- Một số giao dịch như đặt cọc bất động sản hoặc khoản phải thu có thể phải tính hệ số rủi ro cao tới 150%.
- Thay thế và cập nhật các phụ lục về hệ số rủi ro thị trường. Theo đó, trái phiếu chính phủ có hệ số rủi ro thấp (0 - 3%), cổ phiếu niêm yết 10%, cổ phiếu chưa niêm yết 20 - 30%, trong khi chứng khoán bị hủy giao dịch có thể lên tới 80%. Riêng trái phiếu doanh nghiệp, hệ số này còn được điều chỉnh thêm từ 0 - 10% tùy theo mức xếp hạng tín nhiệm của tổ chức phát hành.
- Các công ty chứng khoán có 6 tháng kể từ ngày Thông tư có hiệu lực để điều chỉnh nếu tỷ lệ vốn khả dụng giảm xuống dưới 180% do thay đổi cách tính. Sau thời hạn này, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước sẽ áp dụng các biện pháp xử lý theo quy định hiện hành.
