Vì vậy, Tổng thống đắc cử Joe Biden sẽ phải nhìn lại kết quả 4 năm thương chiến Mỹ - Trung để đưa ra quyết sách mới cho nhiệm kỳ tổng thống của mình.
"Trung Quốc quá lớn và quá quan trọng đối với nền kinh tế thế giới để nghĩ rằng chúng ta có thể cắt nó ra như một con búp bê giấy. Chính quyền Trump đã có một lời cảnh tỉnh", theo Mary Lovely, giáo sư kinh tế tại Đại học Syracuse nói.
Thâm hụt thương mại của Mỹ tăng lên
Tổng thống Trump từng tuyên bố trong năm bầu cử 2016 rằng sẽ rất nhanh chóng để "bắt đầu đảo ngược" thâm hụt thương mại hàng hóa của Mỹ với Trung Quốc. Tuy nhiên, thâm hụt thương mại của Mỹ với Trung Quốc đã tăng lên kể từ đó khi đạt 287 tỷ USD trong 11 tháng đầu năm 2020, theo dữ liệu của Trung Quốc.
Mức thâm hụt đã giảm so với cùng kỳ năm 2019 do các công ty Mỹ chuyển sang nhập khẩu từ các nước như Việt Nam, nhưng vẫn cao hơn mức chênh lệch 254 tỷ USD vào năm 2016. Một phần là do Bắc Kinh áp thuế trả đũa lên khoảng 110 tỷ USD hàng hóa, giảm nhập khẩu các sản phẩm của Mỹ và những sản phẩm này chỉ bắt đầu phục hồi trong vài tháng cuối năm 2020.
 |
| Thặng dư thương mại của Trung Quốc với Mỹ đạt mức kỷ lục dưới thời tổng thống Trump |
Là một phần của thỏa thuận thương mại giai đoạn 1 được ký kết cách đây một năm, Bắc Kinh đã đưa ra lời hứa đầy tham vọng sẽ nhập khẩu 172 tỷ USD hàng hóa của Mỹ trong các danh mục cụ thể vào năm 2020, nhưng đến cuối tháng 11, họ mới chỉ mua 51% mục tiêu đó. Sự sụt giảm giá năng lượng trong bối cảnh đại dịch và các vấn đề với máy bay của Boeing đã đóng góp một phần vào thất bại đó.
Sự thâm hụt dai dẳng chứng tỏ mức độ phụ thuộc của các công ty vào năng lực sản xuất khổng lồ của Trung Quốc, điều này lại được nhấn mạnh bởi đại dịch. Trung Quốc là quốc gia duy nhất có khả năng tăng sản lượng trên quy mô đủ lớn để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng đối với các mặt hàng như máy tính gia đình và thiết bị y tế.
Cỗ máy xuất khẩu của Trung Quốc vẫn hoạt động ổn định
Tổng thống Trump nhiều lần nói rằng việc Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới năm 2001 đã khiến nền kinh tế nước này cất cánh như một “con tàu tên lửa”, một kết quả mà ông cho là không công bằng.
Nhưng cuộc chiến thương mại Mỹ Trung cũng đồng thời với việc mở rộng xuất khẩu của Trung Quốc. Sau khi thu hẹp trong hai năm liên tiếp vào năm 2015 và 2016, tổng lượng hàng xuất khẩu của Trung Quốc đã tăng mỗi năm sau khi ông Trump nhậm chức, kể cả vào năm 2019 khi xuất khẩu sang Mỹ giảm.
Đông Nam Á đã thay thế Mỹ trở thành đối tác thương mại lớn thứ hai của Trung Quốc vào năm 2019. Sự chuyển dịch sang châu Á có thể sẽ tiếp tục do các nền kinh tế Đông Nam Á được dự đoán sẽ tăng trưởng nhanh hơn các nước phát triển trong thập kỷ tới.
Các liên kết thương mại đó sẽ được củng cố hơn nữa nhờ Hiệp ước Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) được ký kết vào cuối năm 2020, theo đó 15 nền kinh tế khu vực sẽ dần dần giảm bớt một số thuế quan đối với hàng hóa của nhau.
“Thực tế là xuất khẩu ít bị ảnh hưởng sau 4 năm chiến tranh thương mại, điều này nói lên khả năng phục hồi của năng lực sản xuất của Trung Quốc. Tuy nhiên, cuộc chiến thương mại đã bộc lộ tính dễ bị tổn thương của Trung Quốc trong một số lĩnh vực tắc nghẽn như công nghệ cao”, theo Chang Shu, nhà kinh tế trưởng châu Á của Bloomberg.
Các công ty Mỹ vẫn ở lại Trung Quốc
Tổng thống Trump nói rằng thuế quan sẽ khuyến khích các nhà sản xuất Mỹ chuyển sản xuất về Mỹ nhưng có rất ít bằng chứng về bất kỳ sự thay đổi nào như vậy đang diễn ra.
Đầu tư trực tiếp của Mỹ vào Trung Quốc tăng nhẹ từ 12,9 tỷ USD năm 2016 lên 13,3 tỷ USD vào năm 2019, theo dữ liệu của Rhodium Group.
 |
FDI của Mỹ vào Trung Quốc tăng trưởng chậm nhưng không sụp đổ |
Hơn 3/4 trong số hơn 200 nhà sản xuất Mỹ tại và xung quanh Thượng Hải được khảo sát vào tháng 9 cho biết họ không có ý định chuyển sản xuất ra khỏi Trung Quốc. Các công ty Mỹ thường xuyên trích dẫn sự tăng trưởng nhanh chóng của thị trường tiêu dùng Trung Quốc kết hợp với khả năng sản xuất mạnh mẽ của nó là lý do để mở rộng ở đó.
Ker Gibbs, chủ tịch Phòng Thương mại Mỹ Thượng Hải cho biết: “Cho dù chính quyền Trump có tăng bất kỳ mức thuế nào đi chăng nữa, thì sẽ rất khó để thuyết phục các công ty Mỹ quay về nước”.
Cả Mỹ và Trung Quốc đều chịu thiệt hại
Tổng thống Trump tuyên bố rằng thuế quan đã thúc đẩy nền kinh tế Mỹ, đồng thời khiến nền kinh tế Trung Quốc có “năm tồi tệ nhất trong hơn 50 tuổi” vào năm 2019. Tuy nhiên, tác động kinh tế trực tiếp là nhỏ so với quy mô nền kinh tế hai nước khi giá trị xuất khẩu giữa chúng rất nhỏ so với GDP.
Theo Yang Zhou, nhà kinh tế tại Đại học Minnesota cho biết Trung Quốc đã tăng trưởng GDP ở mức cao hơn 6% trong cả năm 2018 và 2019, với thuế quan làm giảm 0,3% GDP trong những năm đó. Theo ước tính của bà, cuộc chiến thương mại khiến Mỹ thiệt hại 0,08% GDP so với cùng kỳ. Người chiến thắng rõ ràng nhất là Việt Nam khi thuế quan đã thúc đẩy GDP gần 0,2% khi các công ty chuyển địa điểm sang Việt Nam.
Người tiêu dùng Mỹ gánh chịu chi phí gia tăng
Tổng thống Trump từng tuyên bố rằng Trung Quốc đang trả tiền cho các mức thuế đó. Nhưng các nhà kinh tế đã thống kê các con số đã rất ngạc nhiên khi thấy rằng các nhà xuất khẩu Trung Quốc thường không hạ giá để giữ cho hàng hóa của họ cạnh tranh sau khi áp thuế. Điều đó có nghĩa là các nghĩa vụ của Mỹ chủ yếu do các công ty và người tiêu dùng của chính họ trả.
Theo báo cáo của Cục Nghiên cứu Kinh tế Quốc gia của Mỹ, thuế quan đã dẫn đến thiệt hại thu nhập cho người tiêu dùng Mỹ khoảng 16,8 tỷ USD vào năm 2018.
Áp thuế nhập khẩu từ Trung Quốc sẽ có xu hướng làm giảm xuất khẩu của Mỹ. Tuy nhiên, do chuỗi cung ứng toàn cầu hóa sẽ làm sản xuất được chia sẻ giữa các quốc gia và Mỹ đã tăng chi phí hàng hóa của mình khi đánh thuế đối với hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc.
"Vành đai rỉ sét" vẫn "rỉ"
Tổng thống Trump đã vận động mạnh mẽ vào năm 2016 với cam kết hồi sinh “Vành đai rỉ sét” ( Rust belt) bằng cách kiểm soát Trung Quốc và mang việc làm về nước. Nhưng điều đó đã không xảy ra.
Tăng trưởng việc làm trong lĩnh vực sản xuất của Mỹ đã đi ngang trong năm 2019, một phần do xuất khẩu giảm. Theo nghiên cứu của nhà kinh tế Michael Waugh của Trường Kinh doanh Stern thuộc Đại học New York, ngay cả những khu vực nhận được sự bảo vệ rõ ràng từ thuế quan của chính quyền Trump, ngay cả những khu vực có ngành công nghiệp như thép, nơi nhận được sự bảo vệ rõ ràng về việc làm chế tạo, tăng trưởng việc làm vẫn không đổi.
“Không có bằng chứng nào cho thấy thuế quan mang lại lợi ích cho người lao động”, ông cho biết.
Sự gián đoạn của đại dịch đối với nền kinh tế thế giới vào năm 2020 khiến việc ước tính tác động của thuế quan đối với việc làm và đầu tư trở nên khó khăn.
Trung Quốc đã thay đổi theo nhịp độ riêng
Chính quyền Trump cho rằng việc áp thuế quan lên Trung Quốc sẽ buộc họ phải thực hiện cải cách để mang lại lợi ích cho các công ty Mỹ. “Tôi thích việc áp đặt thuế quan một cách hợp lý, bởi vì chúng khiến các đối thủ cạnh tranh không công bằng từ nước ngoài làm bất cứ điều gì bạn muốn họ làm”, Tổng thống Trump nói.
Chiến thắng lớn nhất được chính quyền tuyên bố trong khuôn khổ thỏa thuận thương mại là những lời hứa từ Bắc Kinh sẽ tăng cường bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Nhưng đó có lẽ là lợi ích của Trung Quốc.
Mark Cohen, một chuyên gia về luật Trung Quốc tại Đại học Fordham ở New York nói rằng trong khi Bắc Kinh đã thực hiện “những thay đổi lớn về luật pháp” để tăng cường bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ trong hai năm qua, thì động lực của chính họ để tăng cường đổi mới có thể là một yếu tố quan trọng hơn cả áp lực mà Mỹ tạo ra.
Ông cho rằng thỏa thuận này đã “thúc đẩy các cải cách cơ cấu ở Trung Quốc để làm cho hệ thống của họ tương thích hơn với hầu hết thế giới”.
Chiến tranh thương mại biến thành chiến tranh công nghệ
Tổng thống đắc cử Biden sẽ quyết định có tiếp tục cuộc chiến thương mại hay không. Trong một cuộc phỏng vấn gần đây, ông cho biết sẽ không loại bỏ thuế quan ngay lập tức và thay vào đó sẽ xem xét lại thỏa thuận giai đoạn 1.
Cho đến nay, tác động của các hành động của Mỹ là thúc đẩy Bắc Kinh thúc đẩy khả năng tự cung cấp công nghệ. Vấn đề này đã trở thành vấn đề nổi bật trong chương trình nghị sự của Đảng Cộng sản Trung Quốc, được biểu trưng bằng một tuyên bố vào tháng 12 vừa qua rằng tăng cường “sức mạnh chiến lược khoa học và công nghệ” là nhiệm vụ kinh tế quan trọng nhất của Trung Quốc.
