Bỏ giấy phép xây dựng nhưng cần "hậu kiểm" chặt chẽ

Sáng 6/11, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, Quốc hội thảo luận tại tổ về dự án Luật Xây dựng (sửa đổi).

Một trong những nội dung được nhiều đại biểu quan tâm, đóng góp ý kiến là dự án Luật quy định (từ ngày 1/1/2026) 8 nhóm được miễn giấy phép xây dựng, trong đó mở rộng diện miễn giấy phép xây dựng đối với công trình thuộc dự án đầu tư công đặc biệt, dự án đầu tư theo thủ tục đầu tư đặc biệt, công trình xây dựng thuộc dự án đầu tư xây dựng đã được cơ quan chuyên môn về xây dựng thẩm định báo cáo nghiên cứu khả thi và phê duyệt đúng quy định; miễn cấp giấy phép trong một số trường hợp thay đổi công năng của công trình...

Quy định này giúp cắt giảm thủ tục trong lĩnh vực xây dựng, theo nguyên tắc chuyển dần từ tiền kiểm sang hậu kiểm.

Quy định rõ trách nhiệm của cấp xã trong cấp và miễn giấy phép xây dựng

Cơ bản đồng tình với chủ trương trên, song đại biểu Nguyễn Thị Yến (đoàn TP.HCM) bày tỏ băn khoăn về việc dự án Luật chưa quy định rõ thẩm quyền cấp giấy phép xây dựng. Theo đại biểu, mặc dù cấp xã là cấp thực hiện chính các công trình xây dựng nhưng việc cấp phép xây dựng lại chủ yếu giao về cho cấp tỉnh.

Đại biểu Nguyễn Thị Yến (đoàn TP.HCM) phát biểu về dự án Luật Xây dựng (sửa đổi) tại phiên họp tổ sáng 6/11

Nêu dẫn chứng, bà Yến cho rằng, thông thường dự án công trình loại A là thuộc cấp trung ương quản lý, nhưng gần đây một số công trình loại A cũng giao về cho cấp địa phương, do đó, Luật phải nêu rõ việc cấp giấy phép như thế nào cho các công trình, dự án xây dựng.

Mặt khác, đại biểu nêu vấn đề, chúng ta miễn giấy phép xây dựng của người dân nhưng cần quy trách nhiệm cho cấp xã trong trường hợp người dân xây sai quy hoạch, sai thiết kế. Kể cả những công trình của cấp tỉnh, do Sở Xây dựng cấp giấy phép, địa phương vẫn phải biết và quản lý.

"Có những công trình nằm ở địa phương nhưng xã/phường không được giao quản lý, khi phát hiện sai quy mô, sai thiết kế hoặc không có giấy phép, kiểm tra thì mới biết trách nhiệm là của tỉnh", bà Yến nói.

Cần có cơ quan thẩm định thiết kế trước khi miễn cấp phép xây dựng

Đồng tình với quan điểm phải đơn giản hoá thủ tục xây dựng, thậm chí bỏ quy định cấp phép, đại biểu Hoàng Văn Cường (đoàn Hà Nội) cho rằng, hiện nay đôi khi việc cấp phép chỉ là hình thức, có thể bỏ.

Tuy nhiên, theo đại biểu, điều 43 của dự thảo Luật còn một số quy định chưa rõ ràng. Ví dụ điểm C khoản 2 điều 43 quy định: Công trình xây dựng nằm trên địa bàn từ hai đơn vị hành chính cấp tỉnh trở lên thì được miễn cấp phép.

"Tôi không hiểu lý do tại sao công trình nằm trên một đơn vị hành chính cấp tỉnh thì phải xin phép còn trên 2-3 đơn vị thì được miễn. Ai kiểm tra, giám sát? Như vậy là vô lý", ông Cường nói và đề nghị phải xem lại quy định này theo hướng căn cứ vào tính chất, quy mô công trình chứ không phải số lượng đơn vị hành chính.

Đại biểu Hoàng Văn Cường (đoàn Hà Nội)

Dự thảo luật cũng liệt kê một số công trình được miễn cấp giấy phép, gồm: công trình xây dựng theo tuyến nhưng ngoài đô thị, công trình xây dựng nhà ở riêng lẻ dưới 7 tầng ngoài đô thị, công trình xây dựng thuộc những dự án đã được phê duyệt dự án khả thi.

Ông Cường đồng tình với điều này; song băn khoăn công trình nhà ở nông thôn hay dưới 7 tầng được miễn giấy phép khi xây dựng không an toàn, gây ảnh hưởng đến nhà bên cạnh thì giải quyết thế nào, Nhà nước có phải đứng ra quản lý xã hội không?

"Tôi cho rằng miễn giấy phép những trường hợp trên là đúng, nhưng không có nghĩa là miễn giấy phép xong cũng không cần phải quan tâm chuyện xây dựng thế nào", ông Cường nói.

Theo đại biểu, nhiều nước trên thế giới đã thực hiện miễn cấp giấy phép xây dựng nhưng họ quy định công trình xây dựng bắt buộc phải được tư vấn thiết kế bởi một cơ quan chuyên môn.

Do đó, theo ông, cần phải quy định công trình được miễn giấy phép phải qua một cơ quan chuyên môn thiết kế để đảm bảo an toàn cho bản thân và xã hội; trong đó, việc quy định rõ trách nhiệm của tư vấn thiết kế cũng giúp cơ quan quản lý trong quá trình hậu kiểm về sau.

"Khi đã có tư vấn thiết kế thì nên mở rộng đối tượng được miễn cấp phép xây dựng, không phải chỉ nông thôn mà cả ở những vùng đô thị đã có quy hoạch", đại biểu đề xuất và nhấn mạnh, dù miễn giấy phép xây dựng, vẫn cần có quản lý, hậu kiểm để đảm bảo đúng tính chất trật tự đô thị có quản lý.

Cần liên thông dữ liệu, tránh xung đột với các luật khác

Đồng quan điểm, đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn (đoàn Hải Phòng) nhấn mạnh phải có cơ chế hậu kiểm, kiểm toán kỹ thuật khi cho phép chủ đầu tư tự thẩm định điều chỉnh thiết kế.

Đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn (đoàn Hải Phòng)

Ngoài ra, đại biểu cho rằng, cần có "lộ trình bắt buộc" áp dụng chuyển đổi số, bổ sung cơ chế khuyến khích (ưu đãi tín dụng, thuế) cho "công trình xanh".

Bên cạnh đó, ông Sơn cũng chỉ ra bất cập lớn trong thực tiễn là sự thiếu liên thông dữ liệu. Ông đề nghị bổ sung nguyên tắc "cơ quan cấp phép tự tra cứu thay vì yêu cầu hồ sơ trùng lặp". Trên thực tế, để xong việc, người dân phải nộp nhiều bộ hồ sơ cho cơ quan phòng cháy chữa cháy, môi trường, xây dựng...

Một trong những vấn đề được các đại biểu quan tâm là tính thống nhất của dự thảo Luật Xây dựng (sửa đổi) với các luật chuyên ngành khác. Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (đoàn Hải Phòng) chỉ rõ có sự "vênh" nhau giữa dự án Luật này với Luật Di sản văn hóa.

"Nếu Luật này quy định ưu tiên áp dụng Luật Xây dựng khi có khác biệt, thì quy định trong Luật Di sản văn hóa về việc bắt buộc tạm dừng thi công khi phát hiện di vật, cổ vật sẽ bị "treo", không thể thực thi", bà Nga nói, đồng thời kiến nghị phải bổ sung một điều khoản riêng trong Luật Xây dựng, quy định "bắt buộc phải tạm dừng thi công" trong trường hợp này.

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga phát biểu thảo luận

Đại biểu cũng yêu cầu Ban soạn thảo rà soát kỹ lưỡng các mâu thuẫn, xung đột với hàng loạt luật khác như Luật Đầu tư công, Luật Đấu thầu, Luật Đất đai, Luật Quy hoạch...

Điển hình như quy định về vật liệu xây dựng (Điều 8) có thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật Xây dựng (sửa đổi) không, nhằm đảm bảo thống nhất với Luật Đầu tư.

Một trọng tâm khác là việc chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga bày tỏ e ngại khi dự thảo nhấn mạnh "tăng hậu kiểm" trong bối cảnh thực tế "đội ngũ chuyên môn về xây dựng ở cấp xã hiện nay còn rất mỏng, thậm chí là không có".

Đại biểu lo ngại công tác hậu kiểm không hiệu quả sẽ dẫn đến tình trạng vi phạm nặng nề hơn. Đồng thời, bà Nga cũng nhấn mạnh cần kiên quyết loại bỏ tình trạng "phạt để tồn tại".