Trong bối cảnh thị trường vàng sôi sục, các thành viên thị trường một lần nữa đặt ra câu hỏi, việc thành lập Sở giao dịch vàng quốc gia theo đề xuất của Hiệp hội Kinh doanh vàng Việt Nam với Ngân hàng Nhà nước (NHNN) và tái khởi động huy động vàng trong dân liệu có phù hợp?
Nếu NHNN vay vàng của dân, liệu có thể đảm bảo chắc chắn thời điểm này sẽ mua đủ vàng để trả? Hoặc quỹ dự trữ ngoại hối sẽ bị thâm thủng bao nhiêu khi mỗi lượng vàng đã vay bị đội lên gần 3 triệu đồng/lượng?
Thừa nhận nguồn lực vàng trong dân là rất lớn, tuy nhiên, kinh nghiệm của các nước về việc huy động vàng trong dân cho thấy, đây là điều không dễ thực hiện, cần hết sức thận trọng và phải đặt vấn đề an toàn tài sản cho người dân, an toàn hệ thống tài chính và sử dụng nguồn lực huy động này lên hàng đầu. Những biện pháp chủ quan, duy ý chí, nóng vội có thể có tác dụng nhất thời, nhưng về lâu dài hoàn toàn không thể đạt mục tiêu mong muốn, mà ngược lại sẽ nảy sinh một thị trường ngầm, không dễ kiểm soát, dễ phát sinh nhiều hệ lụy.
Muốn huy động được vàng trong dân, trước hết cần phải đảm bảo được các yếu tố ổn định về chính sách vĩ mô lẫn điều kiện thực thi nhất quán, trên cơ sở đảm bảo hài hòa lợi ích của Nhà nước, của cả tổ chức đầu tư, kinh doanh vàng cũng như của người gửi vàng.
Các yếu tố kinh tế vĩ mô phải ổn định, trong đó thước đo quan trọng nhất là lạm phát được kiểm soát. Duy trì chính sách tiền tệ linh hoạt, ổn định theo tín hiệu của thị trường để tránh tác động tới giá vàng.
Về điều kiện thực thi, cần đảm bảo tính thanh khoản tốt cho chứng chỉ huy động vàng và hệ thống ngân hàng luôn sẵn sàng có nguồn vàng đáp ứng nhu cầu rút vàng của dân, hay trong những trường hợp biến động bất thường. Quy trình, thủ tục phải khoa học, chặt chẽ từ khâu phát hành chứng chỉ, nhận gửi, trả vàng, nhưng phải đơn giản, thuận tiện. Chứng chỉ vàng có thể cầm cố, thế chấp, cho vay, chuyển nhượng... và về lâu dài, có thể chứng khoán hóa, được phép giao dịch trên thị trường mở và thị trường thứ cấp.
Từ kinh nghiệm của các nước, chúng ta có thể rút ra những bài học trong việc quản lý thị trường vàng là thay vì người dân nắm giữ vàng vật chất, họ sẽ nắm giữ chứng chỉ vàng. Chứng chỉ vàng này do NHNN phát hành, có nhiều loại mệnh giá. Đặc điểm của vàng huy động thông qua phát hành chứng chỉ là người gửi vàng không được phép rút vàng trước hạn, thay vì hình thức tiết kiệm như trước đây. Do vậy, vốn vàng có thể đuợc sử dụng làm một nguồn lực dài hạn cho đầu tư phát triển.
Trước thực trạng hiện nay, nhiều ngân hàng thương mại bộc lộ một số yếu kém trong quản trị, cũng như chưa đủ mức độ tín nhiệm, do đó chứng chỉ huy động vàng phải do chính NHNN phát hành. Tuy nhiên, NHNN là cơ quan quản lý nhà nước nên không tực tiếp đứng ra, mà ủy quyền cho các ngân hàng thương mại thực hiện với vai trò đại lý phát hành chứng chỉ.
Trong dài hạn, Chính phủ nên xây dựng một thị trường vàng hiện đại, để thị trường vàng trong nước liên thông với thị trường vàng thế giới, một thị trường cho phép vàng trong dân được đưa vào lưu thông trong hệ thống tín dụng thông qua chứng chỉ vàng và sàn vàng quốc gia.
Muốn vậy, cần xây dựng các tiêu chuẩn về vàng giao dịch trên sàn và chỉ định một số thương hiệu vàng và tổ chức kiểm định vàng được chấp nhận sẽ dần chuẩn hóa chất lượng vàng vật chất lưu hành tại Việt Nam. Khi vàng được chuẩn hóa về chất lượng, người dân có thể thực hiện ký gửi vàng, được quản lý tập trung để có thể trở thành các tài sản cầm cố, thế chấp vay vốn từ các tổ chức trong nước hoặc quốc tế, tạo nguồn vốn phát triển kinh tế. Đồng thời, vàng vật chất sẽ được chuyển hóa thành vàng tài khoản, được đưa vào hệ thống giao dịch thông suốt, thuận lợi cho việc thực hiện giao dịch và thanh toán vàng.
Với việc huy động vàng trong dân qua việc phát hành chứng chỉ vàng, một vấn đề đặt ra là làm thế nào để đảm bảo an toàn lượng tài sản khổng lồ của dân và của Nhà nước? Bởi giá vàng thế giới diễn biến phức tạp và thay đổi liên tục, việc một số lãnh đạo ngân hàng thương mại bán khống một số vàng lớn thời gian qua đã đem lại món nợ khổng lồ cho họ và ngân hàng của họ là bài học lớn cho cả hệ thống ngân hàng và NHNN trong việc quản lý thị trường vàng tương lai. Muốn thực hiện được phương thức huy động này, NHNN cần có những chuyên gia giỏi phân tích và đưa ra dự báo về giá vàng và cần sử dụng các công cụ bảo hiểm rủi ro do biến động của giá vàng thế giới.
