Đây được coi là bước tiến quan trọng đưa thị trường điện chuyển sang cấp độ 2 trong tổng số 3 cấp độ để hoàn thiện thị trường điện cạnh tranh đầy đủ tại Việt Nam.
Theo Đề án, các thành viên tham gia thị trường gồm bên bán điện, bên mua điện và các đơn vị cung cấp dịch vụ. Trong đó, bên bán gồm các đơn vị phát điện sở hữu nhà máy điện có công suất trên 30 MW sẽ được trực tiếp tham gia thị trường điện; nhà máy điện được đầu tư theo hình thức xây dựng - kinh doanh - chuyển giao (BOT), nhà máy thủy điện chiến lược đa mục tiêu sẽ tham gia thị trường theo các hình thức trực tiếp, hoặc qua đơn vị chào giá thay thuộc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN).
Các nguồn điện nhập khẩu, các nhà máy điện sử dụng năng lượng gió, mặt trời, địa nhiệt không phân biệt mức công suất đặt, các nhà máy thủy điện có công suất từ 30 MW trở xuống sẽ không tham gia thị trường bán buôn điện cạnh tranh. Đối với các nhà máy này sẽ có quyền lựa chọn tham gia thị trường khi đáp ứng đủ các điều kiện về cơ sở hạ tầng.
Bên mua sẽ bao gồm 5 tổng công ty điện lực gồm miền Bắc, miền Nam, miền Trung, TP. Hà Nội và TP. HCM. Khách hàng sử dụng điện lớn mua điện từ cấp điện áp 110 kV trở lên đấu nối trực tiếp vào trạm biến áp truyền tải cấp điện áp 220 kV và đáp ứng các điều kiện theo quy định của Bộ Công thương có quyền lựa chọn tham gia VWEM. Công ty Mua bán điện (thuộc EVN) sẽ mua điện từ các nhà máy không tham gia thị trường và bán sản lượng điện này cho các tổng công ty điện lực theo quy định của Bộ Công thương.
Các đơn vị cung cấp dịch vụ bao gồm đơn vị vận hành hệ thống điện và thị trường điện là Trung tâm Điều độ hệ thống điện quốc gia sẽ chuyển đổi thành đơn vị hạch toán độc lập thuộc EVN, đơn vị truyền tải điện là Tổng công ty Truyền tải điện quốc gia thuộc EVN. 5 tổng công ty điện lực sẽ đảm nhiệm chức năng quản lý lưới điện phân phối.
Cũng theo đề án thiết kế, VWEM sẽ áp dụng mô hình thị trường chào giá theo chi phí cho thị trường giao ngay với chu kỳ giao dịch và chu kỳ điều độ trong vòng 30 phút. Ngoài ra, theo thiết kế, VWEM sẽ áp dụng cơ chế bù chéo giữa các tổng công ty điện lực nhằm xử lý khác biệt về chi phí phân phối điện và cơ cấu khách hàng sử dụng điện giữa các đơn vị và cơ chế công bố thông tin, đảm bảo công bố thông tin và dữ liệu đầy đủ, kịp thời và minh bạch cho các thành viên tham gia thị trường.
Về kế hoạch triển khai VWEM, ông Phạm Quang Huy, Phó cục trưởng Cục điều tiết điện lực (Bộ Công thương) cho biết, sẽ có 3 giai đoạn để thực hiện và hoàn thiện thị trường điện cạnh tranh. Trong đó, giai đoạn I vận hành thí điểm bước 1 sẽ bắt đầu được thực hiện từ năm 2016 tới với việc tính toán mô phỏng các cơ chế của VWEM về phân bổ hợp đồng, thanh toán, bù chéo… chỉ áp dụng trên giấy, không thanh toán thực.
Theo ông Huy, giai đoạn này sẽ tập trung việc xây dựng hệ thống văn bản pháp lý bao gồm các quy định liên quan để thực hiện VWEM, đầu tư hệ thống cơ sở hạ tầng, đào tạo và đặc biệt là tập trung tái cơ cấu ngành điện theo đề án và lộ trình đã được phê duyệt.
Giai đoạn vận hành thí điểm bước II sẽ thực hiện trong 2 năm 2017 - 2018 với việc áp dụng cơ chế thanh toán thực và tiếp tục thử nghiệm các cơ chế vận hành của VWEM. Giai đoạn 3 là giai đoạn vận hành thị trường hoàn chỉnh sẽ bắt đầu từ năm 2019. Thời gian từ nay tới hết năm 2015 được coi là giai đoạn chuẩn bị cho việc chuyển sang vận hành thí điểm của VWEM trong năm tới.
Đánh giá về việc triển khai VWEM, Thứ trưởng Bộ Công thương Hoàng Quốc Vượng cho rằng, đây là việc chưa có tiền lệ ở Việt Nam. “Bộ Công thương đã thuê nhiều chuyên gia tư vấn nước ngoài với sự trợ giúp của WB và ADB trong việc thiết kế xây dựng và vận hành thị trường bán buôn điện. Song khi lấy ý kiến còn nhiều quan điểm chưa thống nhất nội dung quyết định phê duyệt thiết kế này. Đó cũng dễ hiểu vì chưa có tiền lệ, việc thống nhất nhận thức ngay cũng khó”, ông Vượng cho biết.
