Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XII đặt ra yêu cầu thành lập một cơ quan chuyên trách làm đại diện chủ sở hữu đối với doanh nghiệp nhà nước (DNNN), song không phải đến giờ việc tìm kiếm một mô hình phù hợp cho cơ quan này mới trở thành chủ đề nóng. Gần 2 thập kỷ qua, đã có những mô hình được thử nghiệm và hàng ngàn cuộc tranh luận xoay quanh nó.
TS. Nguyễn Đình Cung
Viện trưởng Viện Quản lý kinh tế Trung ương (CIEM)
“Cơ quan quản lý vốn nhà nước phải hạn chế tối đa sự can thiệp hành chính và can thiệp chính trị vào doanh nghiệp”
Cơ quan quản lý vốn nhà nước phải là một nhà đầu tư chủ động, trả lời được các câu hỏi mà hiện tại Chính phủ cũng không dễ đưa ra như: hiện đang có bao nhiêu tài sản công có tính thương mại, nằm ở đâu, dưới dạng nào, cái nào đang sinh lợi, cái nào kém hiệu quả, cái nào cần tiếp tục để thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế hay vốn “mồi”, cái nào cần thoái để trả lại không gian cho đầu tư tư nhân?...
Tuy nhiên, quan trọng nhất là sẽ không có một cơ quan vừa làm chức năng hoạch định chính sách, điều tiết, quản lý thị trường, lại vừa quyết định đầu tư, kinh doanh.
Dù gọi với cái tên gì đi chăng nữa, thì cơ quan chuyên trách làm đại diện chủ sở hữu nhà nước tại doanh nghiệp sẽ phải hạn chế tối đa sự can thiệp hành chính và can thiệp chính trị mang tính vụ việc vào quản lý và sử dụng tài sản nhà nước, làm sai lệch mục tiêu chiến lược và dài hạn của đầu tư nhà nước.
TS. Lê Đăng Doanh
Chuyên gia kinh tế
Việc lập một “siêu Ủy ban” quản lý vốn nhà nước chỉ là giải pháp quá độ
Để giải quyết yêu cầu bức thiết của nền kinh tế, các bộ, ngành đã đưa ra giải pháp thành lập một Ủy ban quản lý vốn và đầu tư tại DNNN, bao gồm cả SCIC. Tuy nhiên, dù là mô hình nào cũng có ưu-khuyết riêng.
Cụ thể, ưu điểm của mô hình này là khắc phục được hiện tượng “vừa đá bóng, vừa thổi còi” như hiện nay, giải phóng các bộ, ngành khỏi nhiệm vụ quản lý doanh nghiệp nhà nước và đại diện chủ sở hữu, khắc phục các biểu hiện của “lợi ích nhóm”. Các Bộ khi đó chỉ tập trung vào nhiệm vụ quản lý nhà nước, xây dựng và thực thi pháp luật.
Nhược điểm của mô hình này là chuyển nhiệm vụ hành chính từ nhiều bộ vào một “siêu Ủy ban” hành chính khác.
Nếu Ủy ban này được giám sát chặt chẽ, hoạt động công khai, minh bạch, cán bộ có trách nhiệm giải trình, chấm dứt mọi hành động can thiệp ngoài pháp luật vào hoạt động của DNNN thì sẽ mang lại tiến bộ nhất định.
Điều này không dễ thực hiện trong khuôn khổ hệ thống quyền lực và các mối quan hệ đan xen rất phức tạp hiện nay. Sẽ là một thách thức rất lớn đối với đội ngũ lãnh đạo và cán bộ của Ủy ban đầy quyền lực này trước những cám dỗ quá lớn, trong khi chế độ đãi ngộ cho họ còn chưa hợp lý.
Một lo ngại khác là khối tập đoàn, tổng công ty quá lớn, đa dạng, quản lý số vốn rất lớn, lại kinh doanh trong môi trường đầy biến động hiện nay mà chế độ tự chủ tài chính, tự chịu trách nhiệm chưa rõ ràng, rất có thể dẫn đến tình trạng “quá tải” của Ủy ban.
Vì vậy, Ủy ban chỉ là giải pháp “quá độ”, trong khi giải pháp căn cơ là thực hiện cải cách thể chế một cách toàn diện và có hệ thống tiêu chí quản trị công hiện đại, công khai, minh bạch, chế độ giải trình nghiêm ngặt.
TS. Quách Mạnh Hào
Giảng viên ngành tài chính tại Đại học Lincoln, Anh
“Cần thành lập một tổ chức kinh doanh đúng nghĩa”
Cơ quan quản lý vốn nhà nước phải là một nhà đầu tư chủ động, trả lời được các câu hỏi mà hiện tại Chính phủ cũng không dễ đưa ra như: hiện đang có bao nhiêu tài sản công có tính thương mại, nằm ở đâu, dưới dạng nào, cái nào đang sinh lợi, cái nào kém hiệu quả, cái nào cần tiếp tục để thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế hay vốn “mồi”, cái nào cần thoái để trả lại không gian cho đầu tư tư nhân?...
Điều quan trọng là sự tách biệt giữa yếu tố nhà nước - làm chính sách và giám sát, với yếu tố kinh doanh - tạo ra giá trị cho cổ đông. Có thể thành lập công ty đầu tư theo mô hình Temasek của Singapore, trong đó HĐQT và lãnh đạo, nhân viên đều được tuyển chọn công khai với đãi ngộ tốt theo kết quả kinh doanh. Những cá nhân xuất sắc sẽ đại diện vốn tại các công ty có vốn nhà nước.
Nhà nước là cổ đông thì người đại diện cổ đông nhà nước cũng là cổ đông, nhưng khác cổ đông thông thường ở chỗ, họ là một người làm thuê. Thông lệ đơn giản nhất cho việc này là thuê người giỏi về lĩnh vực kinh doanh của doanh nghiệp làm đại diện, đãi ngộ cho họ xứng đáng.
Khi đó, Chính phủ chỉ cần giám sát kết quả kinh doanh của công ty đầu tư đó thông qua các chỉ tiêu định trước, trong đó có lợi nhuận nộp ngân sách.
Nhà nước được hiểu là người làm chính sách và giám sát chính sách, nên khi đóng vai trò cổ đông, cần phải tách biệt chức năng này.
Tuy nhiên, để quản lý vốn nhà nước hiệu quả, cần thành lập một tổ chức kinh doanh đúng nghĩa. Tổ chức này phải tách biệt khỏi vấn đề tạo lập chính sách và giám sát đặc trưng của các cơ quan nhà nước. Temasek của Singapore có thể là một ví dụ điển hình cho điều này. Quan trọng nhất vẫn là con người. Họ phải là những người kinh doanh thực sự.
TS. Nguyễn Đình Cung
Viện trưởng Viện Quản lý kinh tế Trung ương (CIEM)
“Cơ quan quản lý vốn nhà nước phải hạn chế tối đa sự can thiệp hành chính và can thiệp chính trị vào doanh nghiệp”
Cơ quan quản lý vốn nhà nước phải là một nhà đầu tư chủ động, trả lời được các câu hỏi mà hiện tại Chính phủ cũng không dễ đưa ra như: hiện đang có bao nhiêu tài sản công có tính thương mại, nằm ở đâu, dưới dạng nào, cái nào đang sinh lợi, cái nào kém hiệu quả, cái nào cần tiếp tục để thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế hay vốn “mồi”, cái nào cần thoái để trả lại không gian cho đầu tư tư nhân?...
Tuy nhiên, quan trọng nhất là sẽ không có một cơ quan vừa làm chức năng hoạch định chính sách, điều tiết, quản lý thị trường, lại vừa quyết định đầu tư, kinh doanh.
Dù gọi với cái tên gì đi chăng nữa, thì cơ quan chuyên trách làm đại diện chủ sở hữu nhà nước tại doanh nghiệp sẽ phải hạn chế tối đa sự can thiệp hành chính và can thiệp chính trị mang tính vụ việc vào quản lý và sử dụng tài sản nhà nước, làm sai lệch mục tiêu chiến lược và dài hạn của đầu tư nhà nước.
TS. Lê Đăng Doanh
Chuyên gia kinh tế
Việc lập một “siêu Ủy ban” quản lý vốn nhà nước chỉ là giải pháp quá độ
Để giải quyết yêu cầu bức thiết của nền kinh tế, các bộ, ngành đã đưa ra giải pháp thành lập một Ủy ban quản lý vốn và đầu tư tại DNNN, bao gồm cả SCIC. Tuy nhiên, dù là mô hình nào cũng có ưu-khuyết riêng.
Cụ thể, ưu điểm của mô hình này là khắc phục được hiện tượng “vừa đá bóng, vừa thổi còi” như hiện nay, giải phóng các bộ, ngành khỏi nhiệm vụ quản lý doanh nghiệp nhà nước và đại diện chủ sở hữu, khắc phục các biểu hiện của “lợi ích nhóm”. Các Bộ khi đó chỉ tập trung vào nhiệm vụ quản lý nhà nước, xây dựng và thực thi pháp luật.
Nhược điểm của mô hình này là chuyển nhiệm vụ hành chính từ nhiều bộ vào một “siêu Ủy ban” hành chính khác.
Nếu Ủy ban này được giám sát chặt chẽ, hoạt động công khai, minh bạch, cán bộ có trách nhiệm giải trình, chấm dứt mọi hành động can thiệp ngoài pháp luật vào hoạt động của DNNN thì sẽ mang lại tiến bộ nhất định.
Điều này không dễ thực hiện trong khuôn khổ hệ thống quyền lực và các mối quan hệ đan xen rất phức tạp hiện nay. Sẽ là một thách thức rất lớn đối với đội ngũ lãnh đạo và cán bộ của Ủy ban đầy quyền lực này trước những cám dỗ quá lớn, trong khi chế độ đãi ngộ cho họ còn chưa hợp lý.
Một lo ngại khác là khối tập đoàn, tổng công ty quá lớn, đa dạng, quản lý số vốn rất lớn, lại kinh doanh trong môi trường đầy biến động hiện nay mà chế độ tự chủ tài chính, tự chịu trách nhiệm chưa rõ ràng, rất có thể dẫn đến tình trạng “quá tải” của Ủy ban.
Vì vậy, Ủy ban chỉ là giải pháp “quá độ”, trong khi giải pháp căn cơ là thực hiện cải cách thể chế một cách toàn diện và có hệ thống tiêu chí quản trị công hiện đại, công khai, minh bạch, chế độ giải trình nghiêm ngặt.
TS. Quách Mạnh Hào
Giảng viên ngành tài chính tại Đại học Lincoln, Anh
“Cần thành lập một tổ chức kinh doanh đúng nghĩa”
Cơ quan quản lý vốn nhà nước phải là một nhà đầu tư chủ động, trả lời được các câu hỏi mà hiện tại Chính phủ cũng không dễ đưa ra như: hiện đang có bao nhiêu tài sản công có tính thương mại, nằm ở đâu, dưới dạng nào, cái nào đang sinh lợi, cái nào kém hiệu quả, cái nào cần tiếp tục để thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế hay vốn “mồi”, cái nào cần thoái để trả lại không gian cho đầu tư tư nhân?...
Điều quan trọng là sự tách biệt giữa yếu tố nhà nước - làm chính sách và giám sát, với yếu tố kinh doanh - tạo ra giá trị cho cổ đông. Có thể thành lập công ty đầu tư theo mô hình Temasek của Singapore, trong đó HĐQT và lãnh đạo, nhân viên đều được tuyển chọn công khai với đãi ngộ tốt theo kết quả kinh doanh. Những cá nhân xuất sắc sẽ đại diện vốn tại các công ty có vốn nhà nước.
Nhà nước là cổ đông thì người đại diện cổ đông nhà nước cũng là cổ đông, nhưng khác cổ đông thông thường ở chỗ, họ là một người làm thuê. Thông lệ đơn giản nhất cho việc này là thuê người giỏi về lĩnh vực kinh doanh của doanh nghiệp làm đại diện, đãi ngộ cho họ xứng đáng.
Khi đó, Chính phủ chỉ cần giám sát kết quả kinh doanh của công ty đầu tư đó thông qua các chỉ tiêu định trước, trong đó có lợi nhuận nộp ngân sách.
Nhà nước được hiểu là người làm chính sách và giám sát chính sách, nên khi đóng vai trò cổ đông, cần phải tách biệt chức năng này.
Tuy nhiên, để quản lý vốn nhà nước hiệu quả, cần thành lập một tổ chức kinh doanh đúng nghĩa. Tổ chức này phải tách biệt khỏi vấn đề tạo lập chính sách và giám sát đặc trưng của các cơ quan nhà nước. Temasek của Singapore có thể là một ví dụ điển hình cho điều này. Quan trọng nhất vẫn là con người. Họ phải là những người kinh doanh thực sự.