Còn gì tệ hơn nếu chúng ta muốn phát triển TTCK mà không có biện pháp thiết thực bảo vệ nhà đầu tư nhỏ trong khi đối tượng này là nhân tố rất quan trọng trong sự phát triển và lớn mạnh của TTCK, nhất là với TTCK quy mô còn rất khiêm tốn và non trẻ như tại Việt Nam?
Trước hết, xin cùng xem xét quyền nhận cổ phiếu thưởng hoặc quyền mua cổ phiếu ưu đãi để hiểu họ - những cổ đông thiểu số - được HĐQT công ty đối xử như thế nào. Hai năm gần đây, trong hầu hết các phương án phát hành thêm cổ phiếu cho cổ đông hiện hữu, quyền được mua cổ phiếu lẻ (nhỏ hơn 10 cổ phiếu) của nhà đầu tư nhỏ bị tước bỏ và quyền phân chia số cổ phiếu lẻ chưa phân phối hết lại được trao cho HĐQT. Chỉ có một vài phương án chia cổ tức bằng cổ phiếu, cổ đông nhỏ được nhận số tiền bằng mệnh giá cho mỗi cổ phiếu lẻ, trong khi thị giá của nó lớn gấp nhiều lần, thậm chí vài chục lần mệnh giá. Đối với phương án phát hành chung một đợt cho việc chi trả cổ tức và mua cổ phiếu với giá ưu đãi, nhà đầu tư nhỏ có thể bị thiệt kép vì số cổ phiếu lẻ của hai nội dung phát hành cộng lại có thể lớn hơn hay bằng 10 cổ phiếu, nhưng riêng từng nội dung phát hành thì lại là lẻ, nên nhà đầu tư nhỏ không được sở hữu. Điều bất công nữa là tổng số cổ phiếu lẻ này tạo nên một lượng cổ phiếu không nhỏ, nhưng không được đưa vào làm cổ phiếu quỹ để sau này được bán theo giá thị trường tạo thặng dư vốn cho công ty, mà lại được phân phối theo cách của HĐQT.
Ủng hộ cho việc làm trên chỉ có một lý do duy nhất là người ta muốn các con số trở nên gọn gàng, tròn trĩnh, dễ tính toán và dễ quản lý hơn theo lối tư duy xưa cũ khi việc tính toán được làm một cách thủ công. Trên phương diện quản lý, lý lẽ này không đủ sức thuyết phục vì Trung tâm Lưu ký đang được trang bị các phần mềm quản lý hiện đại. Việc tính toán quyền mua và quản lý số cổ phiếu lẻ trên các tài khoản đối với Trung tâm là không có trở ngại hoặc khác biệt nào so với phương án số chẵn. Nhà đầu tư nhỏ nhiều khi muốn hỏi: “Tại sao khi chia cổ tức bằng tiền tôi có quyền lợi ngang bằng với các cổ đông lớn, còn khi chia cổ tức bằng cổ phiếu tôi lại bị thua thiệt?”. Tại một số kỳ Đại hội đồng cổ đông, các phương án phát hành thêm cổ phiếu thường chỉ được thông qua về mặt nguyên tắc. Chi tiết phát hành thường được ủy quyền cho HĐQT quyết định vào thời điểm thích hợp. Nhà đầu tư nhỏ, do đó, không có điều kiện để tự bảo vệ quyền lợi của mình, dẫn đến một thực tế là các phương án phát hành thêm cổ phiếu gần đây vô tình hay hữu ý đã làm tổn thương quyền lợi và tình cảm của nhà đầu tư nhỏ đối với công ty. Để tránh cung cách đối xử bất bình đẳng này, UBCK nên cụ thể hóa quy định về phát hành thêm và trả cổ tức bằng cổ phiếu bằng văn bản pháp lý. Theo chúng tôi, phương án công bằng và minh bạch nhất là để nhà đầu tư hưởng trọn quyền mua và nhận số cổ phiếu lẻ hàng đơn vị trong các đợt phát hành thêm. Số cổ phiếu này sẽ đủ điều kiện giao dịch sau khi nhà đầu tư tích lũy dần cho đủ lô.
Một trở ngại và cũng là thiệt thòi lớn đối với nhà đầu tư nhỏ là quy định giao dịch theo lô 100 cổ phiếu tại sàn Hà Nội và sắp tới, từ đầu năm 2008 là tại cả sàn TP. HCM. Với quy định này, nhà đầu tư nhỏ có số lượng vài chục cổ phiếu xem như tồn kho và đọng vốn lâu dài. Lý lẽ từng được nêu ra nhằm biện minh cho việc chuyển giao dịch sang lô 100 là sự quá tải đối với nhân viên nhập lệnh khi có quá nhiều lệnh giao dịch với khối lượng nhỏ. Tuy nhiên, tình hình hiện nay đã thay đổi nhiều bởi những lý do sau:
1. Khối lượng giao dịch trên các sàn hiện thấp hơn nhiều so với thời cao điểm quý I/2007;
2. Số CTCK được cấp phép và số bàn nhập lệnh tương ứng đang gia tăng;
3. Xu hướng giao dịch trực tuyến, dẫn đến việc giảm tải cho nhân viên nhập lệnh, đang được các CTCK tích cực nghiên cứu và triển khai.
Theo chúng tôi, để dung hòa giữa việc hạn chế số lượng lệnh giao dịch với khối lượng quá nhỏ mà vẫn hỗ trợ tốt cho nhà đầu tư nhỏ thanh lý được lô 10 cổ phiếu, đề nghị UBCK quy định các sàn giao dịch thực hiện khớp lệnh lô 10 cổ phiếu với lệnh tối thiểu 100 cổ phiếu, tức là nhà đầu tư có thể đặt lệnh 100, 110, 120, 130 cổ phiếu… Chắc chắn rằng, quy định này nếu được triển khai trên sàn Hà Nội và TP. HCM sẽ được nhà đầu tư nhỏ hoan nghênh nhiệt liệt.
