Doanh nghiệp vẫn khó tiếp cận, sử dụng đất đai

Bấp bênh sử dụng đất

Theo PCI 2016, chỉ số tiếp cận đất đai bắt đầu giảm từ 2014 sau khi liên tục tăng trong suốt giai đoạn 2008-2013. Hai tiêu chí vẫn duy trì tốc độ cải thiện trong chỉ số này liên quan tới quyền sở hữu Giấy chứng nhận, quyền sử dụng đất.

Báo cáo PCI dẫn số liệu của Bộ Tài nguyên và Môi trường cho thấy, tỷ lệ diện tích đất trong các tỉnh có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đã tăng đều từ 69% năm 2006, lên 92% năm 2016. Gần 62% số doanh nghiệp tham gia điều tra có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, cao hơn thời điểm điều tra năm 2014-2015. Tuy nhiên, theo ông Đậu Anh Tuấn, Trưởng Ban Pháp chế VCCI, các tiêu chí còn lại cho thấy những tín hiệu không khả quan.

Cụ thể, năm 2016, tình hình sử dụng đất, theo đánh giá của doanh nghiệp trở nên bấp bênh hơn. Các doanh nghiệp tham gia điều tra cho biết, rủi ro bị thu hồi đất của họ ở mức cao kỷ lục (1,73 điểm, tương ứng với múc độ rủi ro rất cao). Kết quả PCI trong suốt 11 năm trước đó, chưa từng ghi nhận chỉ tiêu này ở mức thấp hơn 2 điểm. Thậm chí, trong trường hợp xấu nhất là nếu bị thu hồi, chỉ 25% doanh nghiệp tin tưởng sẽ được đền bù thỏa đáng, giảm mạnh so với các năm trước (30-40%).

Minh bạch thông tin còn thấp

Một xu hướng đáng chú ý khác được Báo cáo PCI 2016 chỉ ra là tính minh bạch thông tin, trong đó có thông tin về tiếp cận đất đai chưa có nhiều cải thiện. Theo ông Đậu Anh Tuấn, dữ liệu quan sát theo chuỗi thời gian cho thấy, các các nỗ lực tăng cường khả năng tiếp cận thông tin cho doanh nghiệp đang có xu hướng chững lại.

Trên thang đo 5 điểm với 1 là không thể tiếp cận, đến 5 là dễ dàng tiếp cận, điểm tiếp cận các loại tài liệu về kế hoạch quan trọng như ngân sách, quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất, các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng, các chính sách ưu đãi đầu tư... của các doanh nghiệp ở tỉnh trung vị năm nay là 2,39 điểm. Điểm số này tuy có cải thiện so với mức đáy của năm 2014 (2,25 điểm), song vẫn thấp hơn mốc 2,63 điểm năm 2006.

Bên cạnh đó, Báo cáo PCI 2016 còn chỉ ra rằng, mối quan hệ cá nhân với công chức nhà nước vẫn tiếp tục giữ vai trò quan trọng trong khả năng tiếp cận các thông tin, tài liệu quan trọng đối với hoạt động sản xuất - kinh doanh của doanh nghiệp, trong đó có các thông tin về quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất, các dự án đầu tư, các chính sách liên quan sử dụng đất đai.

Riêng kết quả khảo sát năm 2016 cho thấy, 66% doanh nghiệp tại tỉnh trung vị cho biết, phải sử dụng các mối quan hệ để tiếp cận thông tin, cao hơn 16 điểm phần trăm so với mốc thấp lịch sử năm 2008.

Một vấn đề đáng quan ngại cũng được báo cáo nhắc tới, đó là tình trạng kinh doanh bằng mối quan hệ của một số doanh nghiệp tiếp tục chèn lấn các hoạt động kinh doanh của đông đảo các doanh nghiệp khác. Có tới 72% doanh nghiệp tại tỉnh trung vị năm 2016 cho biết, “hợp đồng, đất đai… và các nguồn lực kinh tế khác chủ yếu rơi vào tay các doanh nghiệp có liên kết chặt chẽ với chính quyền tỉnh”, tuy giảm so với các năm trước, nhưng vẫn ở mức cao.

“Không chỉ xuất thân, mối quan hệ, mà ngay cả quy mô cũng trở thành rào cản đối với một doanh nghiệp tư nhân”, ông Tuấn cho biết.

Theo VCCI, việc một số cơ quan nhà nước địa phương chưa minh bạch, không công khai thông tin cho doanh nghiệp cũng như ứng xử thiếu bình đẳng sẽ dẫn tới nhiều hệ quả không mong muốn đối với nền kinh tế. Đó là nhiều doanh nghiệp phải đầu tư nguồn lực và thời gian để phát triển các mối quan hệ cá nhân với các cơ quan chính quyền, thay vì sử dụng các nguồn lực đó để phát triển sản xuất - kinh doanh một cách hiệu quả, trong đó có vấn đề về tiếp cận nguồn lực đất đai, vốn là yếu tố quan trọng hàng đầu đối với sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.

Khó khăn giải phóng mặt bằng theo cơ chế tự thỏa thuận

Mặc dù không có số liệu điều tra cụ thể, song liên quan đến chỉ số tiếp cận đất đai, một vướng mắc lớn phổ biến mà nhiều doanh nghiệp cho biết, vẫn là vấn đề khó khăn trong giải phóng mặt bằng, liên quan tới các dự án sử dụng đất cho hoạt động sản xuất - kinh doanh.

Đại diện Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa tỉnh Tuyên Quang phản ánh, theo Luật Đất đai năm 2013 có hiệu lực từ 1/7/2014, thì các dự án phát triển kinh tế đều phải thỏa thuận với người dân. Đây là vấn đề gây khó khăn, vướng mắc nhất cho các doanh nghiệp, đặc biệt các doanh nghiệp thực hiện dự án càng lớn, thì càng nhiều rào cản do sử dụng diện tích đất, nên phải thỏa thuận với nhiều hộ dân.

“Việc thỏa thuận giải phóng mặt bằng đối với một vài hộ dân đã là vô cùng khó khăn, huống chi với các dự án lớn sử dụng diện tích lên tới hàng chục, thậm chí hàng trăm héc-ta, phải thỏa thuận với hàng ngàn hộ dân. Đây dường như là một nhiệm vụ bất khả thi đối với nhiều doanh nghiệp. Bởi theo cơ chế tự thỏa thuận hiện nay, mỗi người đòi một kiểu, nên không doanh nghiệp nào có đủ nguồn lực và khả năng để thực hiện giải phóng mặt bằng một cách suôn sẻ”. đại diện Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa tỉnh Tuyên Quang nói.

Cũng theo vị đại diện này, đã có nhiều doanh nghiệp buộc phải chấp nhận bỏ dự án vì không thỏa thuận được với người dân để có mặt bằng cho đầu tư sản xuất - kinh doanh.

“Chúng tôi tha thiết kiến nghị sửa đổi Luật Đất đai theo hướng có cơ chế thu hồi đền bù giải phóng mặt bằng theo quy định của các cấp có thẩm quyền, chứ cứ theo cơ chế thỏa thuận hiện nay, gây nhiều khó khăn, bế tắc cho doanh nghiệp”, đại diện Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Tuyên Quang bày tỏ.